LA METEISSA LENGA ?
L’occitan, tanben conegut coma lenga d’òc es encara uèi lo jorn una lenga plan desconeguda pels europèus de defòra d’Occitània. Malgrat qu’es parlat encara en plusors regions francesas coma Nòva Aquitània, Provença, Occitània dont d’autras e las Valadas occitanas italianas e la Val d’Aran. A mai, es lenga oficiala, amassa amb lo catalan e l’espanhòl, en Catalonha, un prètzfach sovent desbrembat.
Maites cercaires considèran l’occitan e lo catalan coma la meteissa lenga pr’amor que la distància entre divèrses dialèctes occitans, mai que mai lo gascon, e lo catalan seriá gaireben lo meteis qu’entre d’autres dialèctes occitans. Segon l’istoriografia oficiala lo catalan e l’occitan foguèron considerats lingüisticament la quita lenga fins a la fin del sègle XIX. Encara uèi lo jorn es pas malaisit per un catalan comprene plan, amb volontat, divèrses dialèctes occitan semblants al catalan, franc del gascon.
La lenga occitana es uèi lo jorn lenga oficiala en Catalonha pr’amor que lo gascon aranés es parlat a la Val d’Aran. Totun, mai enlà de la Val d’Aran, l’occitan es oficial dins tota Catalonha, un fach plan desconegut per fòrça catalans e occitans. A mai, dempuèi 2010 lo parlament catalan votèt l’aranés coma lenga d‘usatge preferencial a la Val d’Aran.
Pasmens, la manca d’un occitan estandard unic encara crea de problèmas dins la comunautat lingüistica occitana car, a mai d’èsser pas oficial en territòri francés, i pòt aver de problèmas de compreneson entre un gascon, per exemple, e un provençal. Lo vejaire catalan es luenhan d’aquela situacion pr’amor que totes lo catalans parlan uèi lo jorn lo sieu dialècte, siá oriental o occidental e sovent i a de paraulas que son pas conegudas en d’autras regions. Totun, l’existéncia d’una unica manièra d’escriure la lenga entraïnèt una melhora situacion lingüistica (malgrat qu’encara minorizada) entre los catalans.
L’istòria lingüistica del catalan e l’occitan pendent l’edat medievala dins la peninsula iberica, pòt èsser considerada, segon lo vejaire de fòrça cercaires, coma comuna. Mai que mai en d’airals coma la quita Catalonha, lo País Valencian o las illas Balearas. De milièrs d’occitans participèron en la conquista de luòcs coma València o Malhòrca e uèi los dialèctes catalans d’aquelas regions mostran plan una influéncia occitana fòrta.
Occitan peninsular
Mas la preséncia d’occitans en tèrras peninsularas ibericas, pasmens, foguèt màger, car dempuèi lo sègle XI comencèron a arribar a travèrs de Navarra de milièrs d’occitans que demorèron en divèrsas comunautats en Navarra e Aragon: Pamplona, Sangüesa, Lizarra, etc.
L’occitan tanben foguèt causit coma lenga oficiala pels reis navarreses e tanplan la noblesa d’aquel estat fins la fin del sègle XIV. La societat que i aviá al torn d’aquels comunautats parlava en basco. L’Istòria de la Guèrra de Navarra n’es encara uèi testimòni escrich (1276). En la Val d’Aran e lo nòrd aragonés òm parlèt basco fins a la fin del sègle X e benlèu mai enlà.
La conquista de vilas coma Saragossa, Òsca e Tutera entre 1118 e 1134 donèt pas a una nòva ondada d’occitans que balhèron amb eles la siá lenga e plusors luòcs d’Aragon. Pasmens, dempuèi lo sègle XV l’occitan comencèt a declinar dins la peninsula iberica per mantunas rasons. Los darrièrs parlaires d’occitan al País Basco parlèron la lenga d’òc encara pendent la fin del sègle XIX al torn de las vilas de Donostia e Pasaia. Uèi l’occitan es lenga oficiala de Catalonha e doncas cal ne far promocion e divulgacion, l’ensenhar en l’escòla e far conéisser totes que tanben pòdon aprene una lenga (benlèu la meteissa) parlada fa mai de 1300 annadas en Euròpa e que creèt la civilizacion pus granda pendent l’edat medievala; la civilizacion dels trobadors, uèi tanben considerada pels catalans coma pròpria.
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
