Comprene çò qu’es la matèria escura es malaisit. Tanben o es pels cercaires. Uèi, contunhan de realizar d’estudis per assajar de comprene quin pòt èsser aquel tipe de matèria, encara jamai observat dirèctament per cap de scientific mas que fòrça cercaires creson qu’existís e en quantitat considerabla dins l’Univèrs. Ara una còla de cercaires an prepausat de remembres de particulas nautas interactivas coma possibles mejans de comprene la matèria escura.
Lo modèl teoric scientific d’aqueles cercaires prepausa cossí se tenguèt la formacion universala; es lo modèl nomenat HYPER (HighlY Interactive ParticlE Relics, rèsta de particula nautament interactiva), e segon aqueste, après la naissença de l’Univèrs, espeliguèt tanben la matèria escura e aquò provoquèt una fòrça màger de l’interaccion d’aquesta amb la matèria normala. E aquò, lo remembre d’aquela interaccion, seriá çò que poiriá ajudar los cercaires a la trapar e tanben a poder explicar perqué n’i a tanta dins l’Univèrs uèi lo jorn (aperaquí un 25 %).
Es vertat que i a de pròvas indirèctas de l’existéncia de la matèria escura (encara de pièger comprene per una persona qu’es pas scientifica). E jòga un ròtle central dins l’Univèrs, mas es un tipe de matèria plan desconegut encara uèi, e encara mai desconeguda es son origina. Cèrts cercaires creson qu’es facha de particulas invisiblas qu’absorbisson pas la lutz mas que poirián exercir de gravetat.
Una autra teoria
Fa gaire, s’expausèt una nòva teoria, la WIMP, que prepausava de particulas massissas amb una tras que flaca interaccion entre elas meteissas coma solucion a aquel problèma. Mas aquesta teoria capitèt pas e ara la comunautat scientifica cèrca de particulas pus leugièras. “I a pas encara cap de modèl coerent sus la matèria escura, çò diguèt Gilly Elor, cercaire de l’Universitat Johannes Gutenberg de Maiança, en Alemanha. “Mas lo modèl HYPER demòstra que pòt fòrça ajudar a comprene e encara mai a melhor trapar la matèria escura ».
Segon aqueles cercaires, se la matèria escura aguèsse tròp interagit amb de matèria normala, sa quantitat dins l’Univèrs seriá tròp flaca, e aquò seriá contràri a çò que los scientifics an observat. Mas, çò apondèron los scientifics, se la quantitat foguèsse estada la justa, l’interaccion seriá tròp flaca per que se poguèsse trapar a l’epòca actuala.
“Nosautres cresèm que l’interaccion cambièt de biais radical almens un còp e aital podèm trapar de matèria escura uèi dins l’Univèrs mas tanben aquela interaccion, çò diguèt Robert McGehee, cercaire de l’Universitat de Michigan. En fisica de particulas, una interaccion a totjorn un mediator, una tèrça particula, qu’establís las règlas per l’interaccion entre la matèria escura e la matèria normala ».
E se la massa d’aquela particula mediatritz es màger, l’interaccion es pus flaca. Aital, aquel mediator deu èsser pro pesant per provocar la creacion de matèria escura e per que pòsca puèi èsser trobada. Mas se i aguèsse agut una fasa de transicion temporària, lo mediator seriá demorat mendre, la quantitat de matèria escura demorariá parièra, e l’interaccion seriá pus fòrta, çò que vòl dire que poiriá èsser melhor trapada, totjorn segon aqueles cercaires.
Per ansin, e après prepausar aquesta teoria, ara cal determinar s’i pòt aver un modèl de matèria escura amb aquela interaccion e tanben una fasa de transicion. Mas tot aquò a pas pogut èsser determinat tant que se calculava pas la quantitat totala de matèria escura qu’i poiriá aver dins l’Univèrs. Un trabalh gigantàs mas que los cercaires confirman qu’a plan capitat. L’estudi foguèt publicat dins lo numeric Physical Review Letters.
La Redaccion
Aqueste article serà tanben publicat dins Jornalet, lo primièr quotidian en linha de lenga occitana, amb lo qual Sapiéncia a un acòrdi de cooperacion
