Jordi Cerdà i Subirachs es un professor especializat en Filologia Romanica e en Literatura Medievala qu’a publicat de multiples articles e tractats sus aquelas tematicas. Amb Eduard Vilella e Jordi Puntí dirigiguèt la colecion “La Flor Inversa”, consacrada a publicar de tèxtes de trobadors. Ongan, es professor a l’Universitat Autonòma de Barcelona dins la Facultat de Letras e dirigís la Catedra José Saramago de l’Institut Camões de la meteissa universitat. Anteriorament, aviá impartit de classas a l’Universitat Nòva de Lisboa, a l’Universitat Centrala de Barcelona, ont faguèt de classas de Literatura Portuguesa e a l’Universitat Dubèrta de Catalonha, ont impartiguèt a distància classas de Lteratura Medievala..
Redaccion .- As realizat fòrça trabalhs sus la lenga e la literatura portuguesas. Una cultura fòrça prèpa, mas tanben fòrça desconeguda. Perqué aquela desconeissença?
Jordi Cerdà.- Quand parlam d’identitat culturala catalana, sovent tanben amb contengut politic, acostumam a comprene totes los Païses Catalans. Sovent lo catalanisme a establit tanben laces identitaris culturales e politics defòra de los sieus limits lingüistics. Ieu me senti fòrça identificat e prèp amb las desparièras culturas de la Peninsula Iberica. Totjorn an existit de relacions al cors de l’istòria entre los desparièrs pòbles iberics. Pensam a l’Edat Mejana, per exemple, amb Pere, lo Conestable de Portugal qui foguèt la maximala autoritat –e fòrça aimada– del Principat de Catalonha. Las relacions entre Catalonha e Portugal foguèsson fòrça intensas entre los sègles XIV e XV.
E Portugal es estat fòrça present tanben en tempses recents, amb eveniments coma la Revolucion dels Ulhets (1974). Quand ieu estudiava Filologia Romanica, escuelhèri fòrça optativas de Filologia Galhèga e Portuguesa. Acabada la llicenciatura, optèri per corsar lo lectorat de Lenga Catalana a Lisboa, e per mi foguèt una immersion vitala en la cultura portuguesa que senti pas coma una cultura estrangièra, mas coma cultura sòr.
R.- Qué t’atraguèt de la cultura medievala? Benlèu daissar enrè aquela image tradicionala d’una epòca fòrça escura?
J.C.- Ieu cresi qu’aiçò va segon la generacion. Quand estudiava Bachillerat, lo roman que me captivèt, foguèt “Lo nom de la ròsa” d’Umberto Eco, de grand succès en aqueles tempses. Totjorn m’aviá atrach la cultura medievala, lo sieu art, coma per exemple lo Romanic, per lo sieu caractèr d’integracion en lo paisatge rural. Excursionisme e Art Romanic, positivament o no, son anats fòrça jonches dins aquel país (Catalonha).
Pensam que lo meteis tèrme medieval èra pejoratiu. Foguèt establit pendent l’Umanisme que voliá enllaçar amb la cultura classica grecolatina. L’Edat Mejana èra lo periòde que demorava al mièg, totalament refusat per la Renaissença. Mas nos cal aver present que l’Edat Mejana portarà mil ans, foguèron de sègles fòrça divèrses e podèm pas assimilar coma se foguèsse un unic periòde. Són fòrça desparièrs lo sègle VII e lo XIV per exemple. Lo concèpte “medieval” doncas, es vertadièrament pauc util dempuèi d’un punt d’enguarda istoric.
Realizèri un estudi e la miá tesina sus Santa Margarideta un pauc coma replica. Ièu trobava pas la preséncia de la literatura populara a la Facultat, tròp concentrada en una literatura totjorn cortesana. Me disián –e es parcialament vertat– que de la literatura populara èra pas demorat gaireben res. Legiguèri un fragment de la vida de Santa Margarideta en vèrs en un catalòg de tèxtes catalans ancians de Jaume Massó i Torrents.
Orientèri la miá investigacion a conéisser non solament literàriament mas tanben antropologicament la pietat populara. Santa Margarideta, que voliá dire “pèrla”, èra invocada pendent las parts, pr’amor que la siá simbologia, a Santa Margarideta son atribuidas de vertuts pendant los embarases e la naissença dels mainatjons. Foguèt fòrça venerada per tota Euròpa.
Contunhèri amb l’estudi e la miá tèsi sus Sant Amador. Descobriguèri que la siá devocion foguèt utilizada per lo servici de la implementacion del Purgatòri e de las messas per rescatar d’armas. Me centrèri sustot en l’istòria de la mòrt e la singulara relacion que s’establís totjorn entre los vius e los defunts a travèrs de las practicas funeràrias.
R.- De la Literatura Occitana es fòrça coneguda l’òbra dels trobadors, que tu coneisses pro plan. Quinas circonstàncias se produsiguèron a Occitània perqué se poguèsse desvolopar aquela literatura?
J.C.- Lo movement trobadoresc comencèt a Occitània. Lo primièr trobador conegut, Guilhèm de Peitieus, foguèt un grand senhor feudal, amb unes domenis mai vastes que los de la meteissa corona francesa. Als sieus fèus, al Lemosin, es ont se concentrèt la majoritat de la produccion trobadoresca. Cresi pas que los inicis se deguèsson a un motiu concrèt, mas a un ensemble de circonstàncias, en venent tot un fenomèn social.
R.- Totjorn s’a comentat que la relacion entre lo trobador e la” dompna” semblava una metafòra de la relacion feudala de vassalatge. En cèrta manièra, èra una valorisation de la femna que contradiria, mai solament a las classas nautas, aquela image de la femna medievala oprimida.
J.C.- Sens dobte. A Catalonha e a Occitània, las femnas dispausavan d’unes dreches pas abituals a l’Euròpa de l’epòca. Abans del fenomèn trobadoresc, per exemple, Almodis de la Marca, comtessa de Barcelona, s’impausèt als vièlhs “usatges” e revolucionèt lo drech catalan, en obligant als barons a jurar fidelitat e vassalatge a ela tanben, en renonciant a un papièr segondari. Foguèt nomenada “la fòrça sàvia Almodis” als Usatges.
Las Crosadas e los conflictes militars, amb los senhors a lo camp de batalha, fasián possible aquel accès de las femnas nòblas al poder e lo sieu accès al poder efectiu. Mas aquela situacion durèt pauc; dempuèi lo sègle XIII, las corts reialas començan a recuperar poder respècte de la noblesa feudala, e las femnas vegèron fòrça limitat lo sieu poder.
R.- Recentament s’estúdia la figura de las trobairitz. Perqué son estats desbrembadas pendent sègles?
J.C.- De las trobairitz, se dobtava quitament de la siá existéncia. Fòguet quand lo feminisme dintrèt a l’Universitat, que se comencèron a reivindicar. Tanben lo papièr de la femna en general en lo fenomèn trobadoresc: non solament coma creadoras, mas tanben coma mecenas de trobadors, dançaires, joglars, … Sens la femna, auriá pas pogut existir lo movement trobadoresc.
R.- Tradicionalament, avèm una vision d’una poesia trobadoresca solament amorosa, mas las composicions èran plan variadas, amb tota mena de genres.
J.C.- Malgrat los topics dels estudis romantics del sègle XIX, la poesia trobadoresca dispausèt d’una diversitat de genres incresibles. Podèm trobar dempuèi poèmas amb una finor exquisida e autres d’una enòrma brutalitat. Tant se composava una cançon fòrça refinada coma una composicion obscèna. Al cors de la siá existéncia, los trobadors explorèron de desparièrs genres e tematicas per arribar a un public mai divers e ample.
R.- Egalament, los trobadors podián aver d’originas plan desparièras, dempuèi reis fins a trobadors d’origina fòrça umila .
J.C.- Los trobadors serián los primièrs poètas medievales de qui coneissèm lo nom e la siá vida, perque incorporavan lo sieu nom a las siás composicions. Podèm trobar de trobadors d’origina umila o monarcas e quitament un papa. Particularament m’agrada referir la vida e l’òbra del tresen trobador conegut, Marcabrun, qui dempuèi d’una origina umila, un joglar gascon passapaís, venguèt compositor d’òbra fòrça complèxa e que marquèt l’evolucion de la poesia trobadoresca posteriora. Foguèt lo primièr poèta e musician professional del mond occidental romanic de qui dispausam un nom.
R.- Quines son los tieus projèctes de futur?
J.C.- Amb unes companhs d’Istòria d’Art de l’Universitat Autònoma de Barcelona, farem un congrès internacional intitulat “Imago et mirabilia” al Musèu Nacional d’Art de Catalonha per Novembre sus l’imaginària dels Arts Romanic e Gotic.
R.- A travèrs de l’òbra de Jordi Cerdà podèm conéisser amb mai detalh, d’aspèctes fòrça interessantes de la Literatura Trobadoresca e de l’Edat Mejana en general, aital coma de la Literatura e la Cultura Portuguesas.
Una entrevista de Francesc Sangar
L’entrevista tota la trobarètz dins Territòri de Catars, lo primièr numeric en linha de lenga occitana sus lo catarisme, amb lo qual Sapiéncia a un acòrdi de cooperacion.
