Home Page V2 - Sapiéncia.eu

LOS UMANS SÈM D’ANIMALS SASONIÈRS

juny 19, 2025

Lo sòm, lo ritme cardiac o encara lo metabolisme son de foncions jornadièras cronometradas per de relòtges nomenats circadians que i a entre las cellulas. Mas la vida modèrna càmbia aquel cronomètre. L’industrializacion, los torns al trabalh, lo lum dels ostals o los telefòns modifican lo sòm e lo sistèma circadian. Ara un estudi de […]

GEOGRAFIA

TRUMP VÒ ARA DESPROTEGIR ES PARCS NACIONAUS ESTATSUNITENCS

juny 18, 2025

Christian Andreu

+18

Eth president des Estats Units tòrne ara a provocar ua naua polemica mondiau, pr’amor que vò cambiar eth dret environamentau d’aqueth país. Se ac hesse poirie acabar damb eth madeish e toti es parcs nacionaus d’Estats Units poirien demorar sense cap proteccion. Un dret que protegic es ecosistèmas mès beròis d’aqueth país des dera creacion […]

SCIÉNCIA

LEI NOMBRES PROMIERS

juny 17, 2025

Christian Andreu

+12

Lei nombres promiers son lei nombres qu’an soncament 2 divisèires : 1 e élei-memes. N(P) = {2, 3, 5, 7, 11, 13, 17, 19,…} Non existisse una formula per donar toei lei nombres promiers, mai d’únei son estadas trobadas que n’en dónon un cèrt nombre ò un molon, mai amé de repeticions. Euclides d’Alexandria : Matematician (300 […]

DIVÈRSES

UA UMANITAT DAMB SONQUE 1.200 INDIVIDÚS

juny 16, 2025

Christian Andreu

Es espècies ancessores de nòsta espècia patiren fòrça durant eth Paleolitic. Pr’amor que i auec ua situacion alarmanta quan sonque demorauen apuprètz 1.200 individús a tota era planeta. E aqueres espècies e nòsta espècia sigueren a man de patir un escandilhament totau. Era chifra ei era resulta d’un nau metòde usat entà mesurar es populacions […]

ASTROFISICA

ES DESCOBÈRT UN NÒU SISTEMA BINARI FORMAT QUAND UNA ESTELA DE NEUTRONS ORBITÈT AL TORN D’UNA AUTRA ESTELA

juny 14, 2025

Christian Andreu

Lo nòu sistèma binari a un pulsar de milisegondas que vira lèu lèu e que foguèt nometat PSR J1928+1815 e es acompanhat d’una estela d’èli. Los pulsars son d’estelas de neutrons que viran e que lançan d’ondas de ràdio. Aquestas estelas sonque pòdon rotar tan rapidament se chucan era matèria d’una autra estela pròcha. E […]

TECNOLOGIA

L’IA JA COMPREN MELHOR LAS EMOCIONS QUE LOS UMANS

juny 12, 2025

Christian Andreu

Segon un nòu estudi soís, l’IA ja comprendriá melhor las emocions que los quites umans. La descobèrta poiriá revolucionar la sciéncia e l’educacion. Segon aquel estudi, de modèls coma ChatGPT ja supèran los umans en compreneson emocionala e tanben pòdon crear de tèstes psicologics en un temps recòrd. Pr’amor que fins ara l’intelligéncia emocionala èra […]

PALEONTOLOGIA

ES PALEONTOLÒGS DESCORBISSEN UA NAUA ESPÈCIA D’ESLASMOSAURE FÒRÇA ESTRANHA

juny 11, 2025

Christian Andreu

Er elasmosaure aurà coma nom Traskasaura sandrae, e hège enquia 12 m de longada. Ère un tipe de plesiosaure que demoraue ena mar deth Cretacèu, ara hè 85 milons d’annades. Totun, tanben auie ua estranha mescla de caracteristiques primitiues e derivades e açò hè d’aguest elasmosaure ua espècia fòrça diferenta des autes elasmosaures. Eth fossil […]

ASTROFISICA

ES OBJÈCTES DER UNIVÈRS S’EVAPOREN MÈS LÈU DE ÇÒ QUE SE PENSAUE

juny 10, 2025

Christian Andreu

Ara er cercaire Heino Falcke, dera Universitat de Radboud, mostrèc qu’es traucs neri pòden evaporar-se lèu lèu mès que tanben ac pòden hèr d’autes objèctes estelars. Lèu toti. Açò ei atau pr’amor d’un procés semblable ara radiacion d’Hawking. Er estudi siguec considerat fòrça pòlemic pr’amor que non se comprenie gauire ben aguest procés. Atau, en […]

DIVÈRSES

UN TRIST CAS D’EXTINCION MODÈRNA

juny 9, 2025

Christian Andreu

+10

Lo Moho de Kaua’i (Moho braccatus) foguèt fins fa gaire una bèla espècia d’aucèl apertenent a la familha de los Mohoidae, una espècia endemica de l’illa de Kaua’i, en Hawaii. Disèm fins fa gaire pr’amor qu’uèi lo jorn es una espècia escantilhada, car lo darrièr especimèn de l’espècia foguèt escotat en l’an 1987. Aquel an […]