L’ors negre asiatic (Ursus tibetanus), malgrat las sieunas mesuras e aspècte es un dels orses pus agressius de la planeta. Los darrièrs tempses e pr’amor de la destruccion del sieu abitat per part de l’òme las sieunas atacas son vengudas plan mai nombroses.
Una de las rasons balhadas pels cercaire es qu’es un ors que demòra a la forèst prigonda que i a en las montanhas. E doncas, quan un uman trapa un ors negre tibetan sovent la distància es plan cuèrta pr’amor de la verdura. Alavètz arriba l’ataca d’aqueste ors, plan violenta e agressiva.
L’ors negre d’Asia es tanben conegut amb lo nòm d’ors de la luna e es una espècia d’ors de mesuras mejanas plan adaptat a la vida arboricòla. D’efièch, es, benlèu, l’espècia d’ors pus adaptada a aquel tipe de vida de totas las espècias d’ors de la planeta.
Lo sieu abitat s’espandís dempuèi Iran vèrs l’èst a travèrs d’Imalaia e arriba fins a Corèa, China, Siberia e Japon, a mai del sud-èst asiatic. Segon l’IUCN lo sieu estat es menaçat malgrat que pas de biais grèu. Las piègers menaças que patís l’ors negre, uèi, son la desforestacion e los braconaires pr’amor que cèrtas parts del sieu cors son usadas encara uèi per la medecina tradicionala chinesa.
Aital, l’ors de la luna es un ors negre amb la forradura tota entièra d’aquela color franc d’una taca pus clara, blanca o bruna, sul pièch ,e que sovent a la forma de V. Un mascle pòt far fins a 100 cm de nautada e 190 cm de longada. Lo adultes pòdon arribar als 200 Kg de mejana – lo recòrd foguèt un ors negre caçat a la fin del sègle XIX que pesava 365 Kg -. Las femèlas, totun, son pus pichonas e la majoritat arriba sonque als 125 Kg.
Un ors negre tibetan es mai leugièr e pichon qu’un ors brun. A los pòts e lo mòrre pus flexible e an de crans massius. Malgrat que la majoritat dels còps es erbivòr, la sieuna maissa es pas adaptada a aquela noiridura coma òc qu’o es la de l’ors panda.
Los orses negres asiatics, d’un autre caire, montan plan als arbres e d’efièch i demòran bona part de la sieuna vida. Es plan mai arboricòl que l’ors negre american, l’espècia d’ursid amb qui mai pòt èsser restacat geneticament. Tanben son una de las espècias d’ors pus bipèdas (lo recòrd foguèt un especimèn que caminet drech mai de quatre-cents mètres).
Coma la majoritat d’orses, la sieuna vision es plan paura. La sieuna ausida, pasmens, es extraordinària. Lo registre fossil confirmèt que tanben i aviá d’orses negres en Euròpa fa milièrs d’ans, mas benlèu foguèt secutat per l’òme e uèi sonque ne demòran en Asia. Viu en de forèsts mescladas de montanha.
A l’estiu preferís d’airals situats prèp dels 3.500 mètres de nautor (en Imalaia encara mai, per naut dels 3.700 m). A l’ivèrn aima pus de luòcs situats a mens de 1.500 m e en païses coma Japon pòt arribar plan a la còsta.
Malurosament, i a pas una chifra totala de la populacion d’orses negres asiatics. Japon confirmèt que i auriá entre 8.00 e 12.000 orses en aquel país. Segon lo govèrn rus atanben n’i aurián tre 5.000 e 6.000 en Siberia. D’un autre costat, en Índia n’i aurián tre 7.000 e 9.000 e 1.000 mai en Paquistan. Lo govèrn chinés, pasmens, ditz que n’i aurián prèp de 46.000 en tèrras chinesas. Mas de fònts oficialas afirman tanplan que n’i auriá mens de 28.000.
Un ors plan menaçat
Uèi i a tres sosespècias d’ors negre d’Asia. La sieuna situacion es pertot grèva car mòstra un declin grèu dempuèi la fin del sègle XIX: a Corèa sonque pòt èsser trapat en d’airals montanhoses situats a mai de 1.500 m de nautor. A Taiwan sonque ne demòran al centre de l’illa (tre 200 e 600).
Es un mamifèr diurn que venguèt nuèchenc pr’amor de la preséncia de l’òme als sieu abitat natural. A la costuma de demorar sus una sòrta de lièch fach amb de brancas e fuèlhas sus los arbres, a divèrses mètres de nautor. La majoritat dels especimèns d’aquesta espècia ivernan pas e sonque arriban a aquest estadi los individús que demòran en de regions fredas.
Per ansin, los orses negres qu’ivernan pr’amor de la geografia començan a premanir un amagatal pendent mièg octòbre e ivernan dempuèi lo mes de novembre e fins a març. L’amagatal pòt ésser un arbre, dins una cauna o encara dins un trauc d’una montanha. La femèla sortirà d’aquel amagatal pus tard que lo mascle. Es un animal que pòt demorar en de territòris plan pichons (de fins a 1 km2) se a pro noiridura.
Aital, e malgrat que totjorn i aurà de diferéncias temporalas pr’amor de la geografia, l’epòca de reproduccion d’aquesta espècia se debana, mai que mai, tre junh e agost. En octòbre la femèla ja es prenha e en desembre l’embrion ja pòt far 75 gr. Una orsa negra aurà un orson pel primièr còp quan a ja tres ans de vida. Cossí se passa en çò de l’ors brun, l’implantacion de l’embrion es diferida, çò que vòl dire que la femèla pòt demorar prenha totjorn mas que l’embrion arribarà pas al luòc drech de l’utèr fins qu’arriban las condicions environamentalas idealas.
La naissença de l’orson se debanarà dins una cauna pendent la fin d’ivèrn o encara lo començament de la prima aprés ésser lo jove orson dins la maire tre 200 e 240 jorns. L’orson dubrís los uèlhs amb tres jorns e ja camina mab quatre jorns. Çò de pus normal es aver 2 orsons malgrat que tanben ne pòdon aver 1 o 4.
Lo nivèl de creissença d’aquesta espècia es pas rapid. En mai, sonque los orsons pesan aperaquí 2,5 Kg. L’orsa alacharà los orsons pendent 130 setmanas e los orses joves venon independents amb entre 2 e 3 ans de vida. L’espèr de vida d’aquesta espècia pòt arribar als 25 ans a la natura mas prèp de 50 en captivitat.
L’ors negre asiatic manja d’insèctes, de larvas, d’invertebrats, de termits, d’abelhas, d’uòus, de liquèn, de campairòls, de frucha, de grana, de mèl, de pinhas, de peissum e d’ongolats coma l’elevatge uman, de tapirs, de cèrvis, de singlars e encara de bufles aqüatics que l’ors aucís aprés trincar lo cuòl de l’animal.
Doas espècias enemiga mortalas de l’ors negre tibetan son lo tigre e l’ors brun, que totjorn que pòdon atacar d’orses negres. L’ors brun es sovent secutat per l’ors negre, mas aquò arriba pas gaireben jamai quan un ors negre troba un tigre. Alavètz, çò de pus abitual es que l’ors negre pujarà a un arbre en tot esperar la marcha del tigre. E sonque i aurà lucha se lo tigre decidís esperar tanben. De soslinhar qu’un adult grand d’ors negre pòt provocar la fugida del tigre mas tanben patirà de grèvas nafraduras que poiràn lo menar a la mòrt. Çò de meteis li pòt passar al tigre. Se l’ors es pas grand lo tigre aucirà e manjarà l’ors totjorn.
D’autres predators naturals de l’ors negre mas que tanben son pauc comuns son lo leopard, qu’ataca mai que mai d’orsons plan joves, lo lop e lo linx. Pasmens, l’ors negre adult tanben pòt faciar l’ataca d’un leopard d’Amur se lo terren es pro barrat.
L’ors negre es uèi protegit en China e Índia. Tanben en Russia e Taiwan e Vietnam. Pasmens, las piègers menaças son la desforestacion (en 1990 lo sieu abitat era estat reduch d’un 80% per rapòrt a 1940) e los braconaires. En China i auriá aperaquí 10.000 orses negres dins de gàbias al long de tota la sieuna vida pr’amor que los chineses ne vòlon la sieuna bila. Aquò es un fach òrre que cal denunciar pr’amor que l’animal patís e plan. E la bila sintetica ja foguèt creada en 1950.
Benlèu pr’amor d’aquesta giganta guèrra que i a tre l’ors negre e nòstra espècia, aqueste ors es plan agressiu. Ja al sègle XIX los caçaires angleses informavan qu’èra la soleta espècia d’ors que, malgrat nafrat, encara atacava. Las atacas d’orse negres a de paisans encara en 1900 èran nautas. Quora un ors negre troba un òme se lèvan e nhacan los braces e cap de l’uman e sovent aquel morís pr’amor que l’òrs pòt desseparar lo cors del cap aisidament amb un còp de pauta.
Es conegut que los abitants d’Imalaia, pendent lo passat, protegissián los vilatges amb de torres e de murs de fusta sonque pr’amor de la paur de l’ors negre asiatic. En China e Vietnam uèi, totun, es considerat coma un bèl animal de companhiá e sovent pòt ésser trobat en d’ostals umans e noirit amb de ris, de frucha e de graissa.
D’un autre costat, encara son caçats legalment fins a 100 especimèns en Russia e Japon. E se crè que los braconaires ne poirián aucir fins a 500 mai de biais annadièr.
Aquela caça, legala e illegala, e la desforestacion, son las piègers menaças que patís uèi l’ors negre asiatic. Se la destruccion del sieu abitat contunha, las atacas d’orses negres a d’umans seràn màgers e l’espècia poiriá dintrar lèu en dangièr d’extincion.
La situacion d’un dels pus bèls mamifèrs d’aquel continent, doncas, es brica bona. Pièger encara en China, pr’amor de l’absurda cresença de la medecina tradicionala chines. E aquò demòstra, un còp de mai, l’egoïsme uman per rapòrt a las autras espècias animalas e que, se contunha aital, sonque provocarà un mond sens de vida, desèrt e trist, ont i volrà pas viure nimai la nòstra espècia; los umans.
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
