Un viatge a la còsta de Colómbia Britanica, a Canadà, pòt entraïnar tanben plan l’espepissament d’una o mai d’una agla marina de cap blanc. E d’un biais aisit. D’efièch, es estonant poder veire aquelas aglas marinas gigantassas en tot cercar de peissum o cossí esperan la parelha dempuèi un niu situat a mai de 20 m de nautor, prèp de l’aiga. Benlèu pr’açò es lo simbòl nacional d’Estats Units.
Per ansin, poder veire plan un agla d’aquesta espècia (Haliaetus leucocephalus) començariá a èsser un prètzfach plan normal pels americans del nòrd pr’amor de la sieuna granda recuperacion coma espècia, car aperaquí mejan sègle XX foguèt plan pròcha a l’extincion (sonque ne demoravan un pauc mai de 400 parelhas a tot lo continent). Mas de leis umanas podèron l’ajudar e uèi òm considera que l’espècia es pas pus menaçada. Un fach tras que positiu per l’environament.
Car l’agla marina de cap blanc es considerada, encara uèi, coma lo super-predator qu’es en pus naut de l’escala biologica dels ecosistèmas d’America del nòrd. Dels ecosistèmas de còsta, poiriá òm dire d’un biais mai drech; car a totjorn besonh d’aiga pròcha per subreviure, maugrat qu’aquò es pas 100% necessari (la colonia màger d’aglas marinas de cap blanc del continent es a l’estat de Wisconsin, conegut pr’amor que i a pas cap còsta ailà).
Totun, es un aucèl predator del continent e lo sieu abitat, uèi lo jorn, s’espandís dempuèi Alaska e Canadà (ont los especimèns son màgers) e pertot Estats Units, fins al nòrd mexican. Çò de normal es la trapar totjorn prèp de l’aiga en de luòcs ont i a pro de noiridura, e amb d’arbres de creissença lenta, mas tanben pro nauts per i poder bastir lo son niu. E, maugrat que la majoritat de las sieunas predas son de peisses, tanplan caça de de reptils, d’autres aucèls e fins de mamifèrs.
Un agla estonanta
L’agla marina de cap blanc es un aucèl estonant. Sonque l’agla daurada pòt arribar a aver las meteissas mesuras. Es l’aucèl que fa, en mai d’aquò, lo niu màger de tot lo continent, que pòt arribar fins als 4 mètres de prigondor, 2,5 mètres d’amplor e pesar fins a 1 tona. Pasmens, aquesta agla arriba pas a la maduresa sexuala fins als quatre ans de vida.
Un agla marina de cap blanc a la majoritat del còs de color bruna (coma la sieuna cosina europèa). Mas lo cap e la coa son tipicament blancas. La femèla es fins a un 25% màger que lo mascle e los individús pas encara adultes an la color tota bruna e òm pòt arribar a pensar que son d’aglas dauradas.
Coma espècia patiguèt una caça òrra pels umans (que cresián qu’atacava de fedas e de mainatges) e pendent la fin del sègle XX èra pròcha a l’extincion. Totun, la sieuna populacion totala a America del nòrd, aprés l’enebiment legal de la caçar (e encara mai per l’enebiment del celèbre pesticida DDT, qu’empachava las aglas marinas de cap blanc a l’ora de poder se reproduire plan) cresquèt de mai en mai e uèi òm ditz que la sieuna situacion es bona.
Per ansin, l’ajuda administrativa legala umana demostrèt, un còp mai, que tot çò de marrit que fa l’èsser uman, pòt cambiar totalament e venir bon. Se òm n’a la voluntat politica per o far. L’agla marina de cap blanc foguèt quitada de la lista d’espècias en dangièr d’extincion per l’administracion estatsunitenca sonque en 1995. E puèi foguèt quitada de la lista d’espècias grèvament menaçadas en l’an 2007. Uèi òm pensa que n’i auriá aperaquí 150 000 parelhas (al sègle XIX òm considera que n’i aviá mai de 500 000).
Una agla marina de cap blanc pòt far aisidament mai de 4 Kg de pes. La longor mejana es de fins a 102 cm. L’envergadura d’alas pòt arribar plan als 2,3 m de longor. Fòrça especimèns pesan mai de 6 Kg. Per ansin, los especimèns pus septentrionals (Alaska) pesan plan mai de 7 Kg e lors alas arriban gaireben als 2,5 m (lo màger especimèn jamai registrat per l’òme ne foguèt un caçat a Nòva York e que pesava mai de 8 Kg).
Uèi n’i a doas sosespècias, leucocephalus, que demòra al sud d’Estats Units e Mexic e washingtoniensis, que viu, mai que mai, pus al nòrd. Es familha pròcha de l’agla marina europèa e òm pensa qu’ambedoas espècias se desseparèron d’un ancessor comun pendent lo Miocèn, aquò es fa mai de 28 milions d’annadas.
D’arbres nauts
L’agla marina de cap blanc es un aucèl que, quora es jove, es migratòria e que, quand es sexualament adulta, decidís tornar al territòri ont nasquèt en tot i cercar una parelha e bastir un niu que poiriá demorar d’annadas.
Quauques especimèns arribèron fins a Irlanda mas aquò es benlèu rar. Çò de pus normal es la trapar en de luòcs amb d’aiga mas tanben un cert tipe d’arbre. Per ansin, necessita d’arbres de creissença lenta, amb de fusta dura, que pòdon plan èsser de conifèrs. E totjorn es per i bastir lo niu. L’arbre a d’aver una plan bona vision e èsser, aumens, naut (20 m o mai). Tanben déu èsser situat pròche a l’aiga per poder caçar (òm poiriá melhor dire pescar) plan.
La majoritat dels còps los gigantasses nius d’aquela agla son per naut dels 20 m de nautor mas en de regions amb de paluns, ont los arbres son pas tan nauts, coma a Florida, pòt far plan lo niu a sonque 6 m de nautor. En d’autres luòcs pus extrems, coma las illas mai septentrionalas d’Alaska, e ont i a pas cap arbre, tanben pòt bastir lo niu dirèctament sul sòl.
Una caracteristica singulara d’aquesta agla es qu’aima brica los umans e causís totjorn, se aquò es possible, n’èsser aluenhada, aumens 2 Km. Totun, l’espandiment plan rapid de l’espècia pendent los darrièrs 20 ans provoquèt la naissença de colonias d’aglas marinas de cap blanc al torn de grandas vilas coma Portland o Filadèlfia o de vilas mejanas mas tanben plan pròchas a Nòva York.
Per volar usa totjorn de corrents cauds d’aire e pòt volar quand ataca a prèp de 160 Km/h. Pasmens, amb una preda caçada (o pescada) lo vòl sonque arribarà als 48 km/h de mejana, segon lo pes de l’animal mòrt. Mas es tanben plan abila a l’ora de volar e pòt caçar plan un peis mas tanben de guits o d’aucas e tanplan de mamifèrs. E es plan coneguda pr’amor qu’es un aucèl que rauba de predas caçadas a d’atres aucèls o mamifèrs predators e que tanben se noirís , sovent, de carronha.
Aital, es un carnivòr oportunista. Lo peissum, segon un estudi recent, pòt arribar a èsser lo 56% de la sieuna dièta, los aucèls un 28% e los mamifèrs un 14%. E òm confirmèt que las sieunas predas son de mai de 400 espècias diferentas.
D’un autre latz, manja plan d’animals mòrts caçats per d’orses brunes, de lops o de rainards. E, se cal, pòt los atacar per los far fugir e alavetz manjar ela soleta. Aital, a la còsta oèst estatsunitenca a de besonh manjar fins a gaireben mièg quilograma de carn de biais jornalièr per subreviure plan.
Caça plan de peissum mas tanplan de guits e d’aucas e d’autres aucèls aqüatics e tota sòrta de reptils (de tartugas mas atanben de sèrps, d’uòus d’aucèl e d’autres aucèls predators, coma lo falcon o encara lo vutre, que pòt arribar a l’atacar per lo manjar o pas (son concurrència). Atanplan caça de conilhs, de lèbres, d’esquiròls, de ratons lavaires, de vibres e tanben de pichonèls cèrvis, d’armadillos e de rainards artics (un còp foguèt espepissat quora cacèt un puma).
La sieuna dièta es doncas estonanta, e las predas caçadas pòdon arribar fins als 60 Kg pr’amor que la fòrça de las siás pautas es gigantassa (fins a dètz còps mai qu’un uman). Lo metòde mai comun a l’ora de caçar es volar en bas fins a la superfícia de l’aiga e ailà capturar de peissum. Puèi lo manjarà encara viu en tot ne far de troçes pus pichons amb lo bec.
Son concurrència dirècta de predators coma lo coiòt, lo rainard, de còrbs, de voltors e tanben de cans. Pr’amor d’açò son atacats sovent per l’agla marina de cap blanc. Lo sieu enemic tradicional es l’agla daurada que, tanplan, sovent, ataca per ne provocar la fugida.
Una parelha per tota la vida
Quora son adultes las aglas marinas de cap blanc tornaràn al luòc ont naissèron e cercaràn una parelha per totjorn. Pòdon alavetz bastir lo niu gigantàs en aperaquí un mes. E aprés jogar a l’aire pendent jorns (que son plan dangieroses car volan amassa fins a gaireben tocar lo sòl), arribarà la copula. Lo territòri causit fa gaireben 2 Km cairats e es totjorn aqüatic.
Los uòus (la mejana son 2) arriban en plen mes de febrièr e los polets naisson en mai. En julhèt ja daissaràn lo niu e abans de la fin de l’estiu se n’auràn anat de la region, ont i tornaràn pas pus fins a l’edat adulta.
Malgrat qu’es abitual veire lo polet pus vielh aucir lo pus jove, se debana sovent que subrevivon ambedós. La maire suenharà los polets del còp que lo mascle caça (lo niu foguèt bastit per ambedós). Cal pensar qu’una agla d’aquesta espècia pòt viure plan mai de 20 annadas (fins a 38) en estat salvatge, e fins a 50 se suenhada per d’umans.
Pasmens, la màger menaça per l’agla marina de cap blanc son pas los predators naturals de la sieuna region (pòdon pas normalament arribar al niu) mas l’èsser uman. Lo darrièr estudi fach sus la causa de mòrt de l’agla marina de cap blanc confirmèt que mai d’un 23% moriguèron per de còps o de trucs contra de veituras o de pals d’electricitat, un 22% per de braconaires, un 11% per de poison, un 9% per d’electricitat, un 5% per de trapas e sonque un 2% per de malautiás naturalas.
En 1950 sonque demoravan 412 parelhas mas divèrsas leis creadas per protegir d’aucèls de 1918, 1940, 1967 e 1972 entraïnèron una recuperacion estonanta de l’espècia (la causa mai reala ne foguèt, mai que mai, l’enebiment als Estats Units de DDT, que provocava d’aucèls esterils). A Canadà lo DDT foguèt pas enebit fins a l’an 1989. Uèi, en cèrts airals n’i a tròp especimèns e l’espècia es tornarmai classificada ailà coma una plaga.
Mas pas a l’estrech de Georgia, situat entre la vila de Vancouver e la vila tanben canadiana de Victòria, a l’illa de Vancouver. Òm pòt plan las espepissar e s’estonar en tot demanar cossí foguèt possible la caça sens fin d’un aucèl bèl coma aquel. Son espepissadas, sovent, sus una branca tras que nauta d’un arbre o al quite niu. E seràn, de segur, un dels remembres mai polits del visitaire o torista d’aquela region. Car foguèt, es ,e esperam que serà totjorn, un element tipic d’aquel ecosistèma e paisatge natural. Al costat de la balena e un sens fin d’autras espècias animalas e vegetalas: un pichon paradís sus la Tèrra, qu’es ont demòra la polida agla marina de cap blanc.
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
