Parlar de totas las espècias de primats e monins africans poiriá entraïnar escriure tota una enciclopèdia. Pasmens, una de las espècias de primats pus estonantas (e al còp mens estudiadas) d’aquel continent es, sens dobte, lo mandril. La beutat de las siás colors, las siás mesuras (qu’es lo primat pus grand de la planeta aprés l’òme) e la siá ferocitat fan del mandril un dels animals mai extraordinaris d’aquel continent.
Aital, lo mandril (Mandrillus sphinx) amassa amb lo dril (Mandrillus leucophaeus) es un cercopitecid que los cercaires considèran uèi coma la fin d’una linha evolutiva dels primats quand tornèron de la savana. Mas la siá istòria coma espècia benlèu merita èsser explicada un pauc melhor.
Pendent lo Miocèn (fa entre 23 e 5 milions d’annadas) cèrtas espècias de primats decidiguèron abandonar la selva e dintrar dins la savana pr’amor del cambiament environamental qu’alavetz patissiá la planeta. Demest aquelas espècias i aviá los ancessors dels mandrils. La secada mondiala (que demorariá milions d’annadas) provoquèt una reduccion de la selva e doncas mens d’arbres e mens noiridura. Mas en la savana i aviá fòrça mai predators e pels animals èra plan malaisit fugir als arbres (que n’ i a mens).
Los mandrils evolucionèron, cresquèron corporalament , desvolopèron de colors plan vives e tornèron a la selva. Demoravan amassa, car lo grop per se meteis ja èra una defensa. Mas tanben causiguèron tornar pas als arbres qu’utilizavan sonque per dormir.
Dins la selva i aviá fòrça mens predators e sonque un (franc de l’òme) pòt lo caçar e sonque se l’especimèn es pas adult: lo leopard. Quand un grop de mandrils marcha per la selva (fan una mejana d’entre un e cinc quilomètres de manièra jornalièra dins un territòri d’aperaquí 50 Km2), lo mascle alfa que contraròtla tot lo grop es totjorn davant per protegir los autres. Las siás colors son las pus intensas de totes los mascles e pòt èsser vist per totes, tanben pels predators.
Cal pas far cap esfòrç a l’ora d’imaginar que pòt arribar a pensar un leopard quand es atacat per un mandril adult (que pòt pesar plan mai de 30 Kg e que pòt arribar fins als 50 Kg) amb de canins de fins als 6,5 cm de longor e un mesura corporala qu’arriba al mètre de longor (la coa fa 10 cm mai). E se patís una ataca serà remembrada per totjorn. Çò de mai segur es que tornarà pas a o assajar jamai.
Es vertat que los mandrils tanben patisson l’atac d’autres predators que tanben los vòlon caçar, coma cèrtas espècias de sèrp (de pitons) o d’aiglas de la selva. Mas sonque pòdon caçar d’especimèns plan joves. Jamai atacarián un adult e fòrça mens encara un mascle alfa.
Los grops dels mandrils son tanben una defensa. Es abitual veire de grops de 200 especimèns que pòdon arribar als 800. Dins cèrtas reservas naturalas de Gabon i a grops qu’arriban a pus de 1000 especimèns. Es pas malaisit imaginar doncas que i a pas gaires predators que pòscan atacar un grop de mandrils (franc de l’òme que lo caça per sa carn).
Un genre pròpri
Los mandrils e tanben los drils son doas espècias de primats que fins fa gaire foguèron incluses dins lo genre dels papions. Pasmens, uèi lo jorn foguèron classificats amb un genre pròpri, lo Mandrillus, pr’amor de las siás costumas socialas e tanben per la siá morfologia.
Es un primat tras que bèl (e qu’al còp fa fòrça paur per la sieuna agressivitat). Lo mascle es fòrça pus grand que la femèla e sonque los mascles pus forts pòdon desvolopar aquelas colors vivas. Las femèlas e los joves e encara los autres mascles inferiors las desvolopan pas. Son una responsa mas atanben un avís als predators e als autres mascles.
Per ansin, lo mandril alfa vòl èsser observat per totes los animals de la selva, tanben pels predators. Que fugiran quand veiràn las siás colors e atacaràn pas. A mai d’aquò cal arrestar cossí siá la lucha amb d’autres mascles (que pòdon èsser sovent mortalas e un biais d’o far es se enviar de senhals corporalas e de sons violents a mai de colors encara pus vivas als autres. Per ansin i aurà pas cap lucha e cap mascle mòrt: es una manièra d’ajudar a la subrevivéncia de l’espècia.
Las femèlas de mandril son sexualament maduras als tres ans (vivon normalament 30 ans) e pòdon aver un filh cada un an o un an e mièg. Lo pichon serà amb la maire pendent los primièrs meses e lo paire es totjorn desconegut pr’amor que, se ben çò de mai normal seriá pensar qu’es lo mascle alfa del grop lo paire, d’autres mascles tanben pòdon o èsser sens cap lucha amb lo mascle dominant.
La gestacion demòra fins a 220 jorns e puèi los pichons cercaràn amb la maire de noiridura suls arbres e los mascles sul sòl. Lo mandril es una espècia de primat pas nuechenca. Pendent lo jorn cerca de noiridura e a pas paur de res e sonque utiliza los arbres per dormir. La selva ont viu es situada en Cameron e Gabon mas tanben en Guinèa Eqüatoriala e Congo. Recents espepissaments de cercaires de mandrils se debanèron tanben en Nigeria.
Lo territòri natural del mandril arribariá doncas al nòrd fins lo flume Sanaga e a l’èst fins los flumes Ogooué e Blanc. Se i a qualqu’un grop de mandrils a l’autre costat las diferéncias morfologicas començan a èsser evidentas e de segur qu’òm pòt parlar d’una subespècia.
Lo mandril es tanben una espècia de primat (e ja n’i fòrça qu’aquò foguèt confirmat scientificament) qu’utiliza d’espleches per caçar. E disem caçar pr’amor qu’es una espècia omnivòra. Mai del 50% de la siá dièta son de plantas e flors. Mas tanben manja plan d’insèctes e pichons mamifèrs que pòt trobar mentre marcha d’un luòc a l’autre de la selva. Per ansin manja plan de formigas, de termits, d’aranhas, de cagaròls e d’escorpions mas tanben d’aucèls, d’uòus, de tartugas, de granhòlas e de ratas e tanplan pichons antilòps coma lo duiker.
La mejana de vida d’un mandril es doncas longa; d’aperaquí 30 annadas. En de pargues zoologics totun, pòt arribar fins als 50 ans (uèi lo jorn i a prèp de 500 especimèns de mandrils en aquestes luòcs). De soslinhar que mai d’una organizacion internacionala coma l’Union Europèa assaja de capitar a l’ora de far reproduire los mandrils car la sieuna situacion en Africa es de mai en mai critica.
Aital, e malgrat que l’IUCN classifiquèt aquesta espècia sonque dins la lista d’espècias animalas vulnerablas la reduccion de la selva pr’amor de la desforestacion poiriá provocar lèu una pèrda de diversitat genetica, çò qu’entraïnariá lèu lèu la fin de l’espècia.
Lo mandril es doncas un primat que viu una situacion critica en Africa a l’ora d’ara malgrat que tanben cal reconéisser qu’als païses ont viu es plan protegit. Mas l’òme de la region contunha de lo caçar per sa carn e es plan aisit de lo trobar per las siás colors. Çò qu’arresta los autres predators de l’atacar provòca que lo predator mai grand de la planeta lo tròbe e lo caçe.
Cal doncas contunhar a l’ora de far un esfòrç per protegir e salvar aquesta bèla e estonant espècia de primat. Per o far pòt nos ajudar imaginar quicòm. Los gorillas son normalament una espècia de primat brica agressiva e quand trapan l’òme dins la selva çò que fan d’abituda es fugir. Alavetz, podem nos demandar , quin foguèt lo grand primat qu’ataquèt lo legendari Tarzan dins la selva e gaireben lo ganhèt ? Benlèu foguèt un mandril. Car i a pas cap autra espècia de primat dins la selva pus fòrta, pus bèla e pus agressiva. E aquò foguèt la siá capitada coma espècia.
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
