En 1921, ara hè 100 annades, neishec un nau país african dera luta contra eth domeni coloniau espanhòu de Marròc: era Republica deth Rif. Atau, aquera republica confederau berbèr creèc lèu un nau caplòc entath país, un govèrn e moneda pròpria. Totun, er atac des armades francesa e espanhòla e aguesta darrèra damb atacs quimics (çò que siguec un crim contra era umanitat) provoquèc era rendicion e era fin d’aqueth estat african berbèr en 1926. Aué, cent annades dempús, fòrça berbèrs encara rebremben damb orgulh çò que siguec eth prumèr estat berbèr dera epòca modèrna.
Era Republica Confederau des Tribus deth Rif (en berbèr Tagduda n Arif) siguec creada eth 18 de seteme de 1921, ara hè cent annades, quan es rebèls berbèrs deth Rif non acceptèren eth protectorat espanhòu deth sòn país e declarèren era independéncia der Estat espanhòu en Marròc. Pr’açò creèren lèu un nau caplòc, Ajdir, e moneda pròpria. Eth Dia dera Independéncia Nacionau deth Rif siguec tanben eth 18 de seteme e eth sòn prumèr president siguec Muhammad ibn Abd al-Karim al-Khattabi, mès coneishut com Abdel-Krim. Era naua republica africana auec d’aperaquí 150 000 abitants.
Era creacion d’un nau govèrn entara naua republica berbèr totun, demorèc enquia 1923 : eth sòn prumèr president siguec nomentat Abd el-Krim e en junhsèga dera madeisha annada Ibn Hajj Hatmi siguec nomentat Prumèr Ministre. Totun, qu’er atac des armades francesa e espanhòla provoquèc era fin der estat berbèr en mai de 1926.
Era origina prumèra d’aqueth estat berbèr siguec era revòuta des berbèrs ja en annada 1900 contra es naues leis deth soldan de Marròc. Dempús, en 1911 e 1912, es berbèrs tornèren ara luta armada en airau de Fes. Quan era madeisha annada es espanhòus declarèren un nau protectorat ena region, Abd el-Krim, dera tribu des Beniurriagel, siguec nomentat jutge en Melilla. Alavetz Abd el-Krim ère un joen qu’escriuie en jornau El Telegrama del Rif, coneishut pes sues simpaties pes nacionalistes egipcians, Ataturk e er Empèri Alemand. Dilhèu pr’aquera activitat anti-coloniau siguec enviat entara preson lèu.
Mès Abd el-Krim hugic damb eth sòn frair dera preson espanhòla e comencèc a organizar ua armada des tribus deth Rif contra es espanhòus en tot seguir eth modèu europèu modèrn. Dempús de guanhar totauments es espanhòus en 1921 ena batalha d’Annual era naua republica poguec èster creada.
Atacs as francesi
Totun, era armada dera Republica deth Rif comencèc lèu a atacar es francesi que i auie en sud dera republica berbèr e en 1925 enquia ataquèc es viles de Fès e Taza. En 1925 ua naua armada espanhòla desbarquèc ena còsta dera naua republica ath madeish còp qu’es francesi atacauen peth sud damb mès de 100 000 soldats. Era resisténcia des berbèrs, totun, siguec giganta e calguec atacar damb armes quimiques modèrnes entà guanhar es berbèrs (çò qu’aué encara deu èster arreconeishut coma un crim contra era umanitat peth govèrn espanhòu e encara non ei hèt).
Era rendicion finau se passèc en mai de 1926 quan Abd el-Krim demandèc era fin dera luta. Siguec arrestat pes francesi en Imzouren e enviat entara isla dera Reunion dempús com presoèr. Maugrat açò encara demorèren diuèrsi milèrs de berbèrs que lutèren contra es espanhòus e francesi enquia era annada 1927. Aué, en diuèrses manifestacions berbèrs en Catalonha encara es vista era bandèra deth Rif, pr’amor qu’es berbèrs, 100 annades dempús, encara ne son orgulhosi: era victòria mès grana contra era armada der estat espanhòu ena epòca modèrna auec coma protagonistes es bravi berbèrs deth Rif.
Era Redaccion
Aguest article ei publicat gràcies a un acòrdi de cooperacion damb www.aranes.club, era pagina web entà apréner aranés de forma gratuita
