Son es animaus mès petiti dera planeta. Dilhèu pr’açò fòrça persones considèren que son es mens importants ena vida dera Tèrra. Totun, es insèctes an un ròtle clau laguens dera biodiversitat encara aué, pr’amor que son un des grops d’invertebrats mès ancians dera planeta. Fòrça mès encara qu’era istòria evolutiua des reptils o mamifèrs. E era extincion de cèrtes espècies restacades damb era pollinizacion provocarie ua vertadèra catastròfa biologica en environament.
Ua rapida definicion d’insècte poirie èster aquera que parle d’invertebrats laguens eth mès gran grop d’artropòdes. An un exoesquelet, un còs dividit en tres parts, uèlhs compausadi e un parelh d’antenes. Son eth grop animau mès diuèrs de toti es que i a ena planeta. Aué n’i a classades mès d’un milion d’espècies e açò ei mès deth 50% de toti es organismes viui coneishudi.
E maugrat que an estat classades mès d’un milion d’espècies diferentes, es cercaires pensen que n’i deu d’auer entre 6 e 7 milions d’espècies diferentes aué en dia ena Tèrra. Açò hè d’aguest grop eth mès present ena natura, pr’amor que mès deth 90% de toti es animaus dera planeta serien insèctes. Maugrat açò, sonque un petit grop d’insèctes viu en es oceans, territòri conquistat abans pes crustacèus, que ne serien familha lonhana segontes es darrèri estudis.
Ua origina fòrça, fòrça lonhana
Era evolucion des insèctes ei aué un procés fòrça complèx, que deu èster estudiat ath còp pera biologia molleculara, era morfologia d’insèctes, era paleontologia, era taxonomia e era bioinformatica, entre d’autes sciéncies. Es prumèrs insèctes coneishudi aurien apareishut hè mès de 480 milions d’annades, durant eth periòde Ordovician. Çò de segur ei qu’apareisheren ath madeish còp qu’es prumères plantes terrèstres, çò que pòt dar ua idèa dera prigonda relacion entre insèctes e plantes. Era sua origina serie un grop de crustacèus que gessec dera mar en aquera epòca.
D’aperaquí 80 milions d’annades dempús apareisheren es prumèrs insèctes que podien volar. Er insècte mès ancian coneishut serie Rhyoniognatha hirsti, qu’aurie ua edat segura de 400 milions d’annades. Dempús d’açò es insèctes se diversifiquèren fòrça e tanben suberviueren as diuèrses extincions globaus que i auec ena fin deth Carbonifèr, eth Permian, e eth Cretacèu, entre d’autes.
Un hèt important que se passèc pendent eth Jurassic siguec ua diuersificacion fòrça grana des insèctes, e neisheren es imenoptèrs (vèspes, abelhes e hormigues), es lepidoptèrs (parpalhòles) e es diptèrs (mosques) a mès des coleoptèrs (escarabats) entre d’auti. Aquera diuersificacion siguec fòrça mès prigonda damb era aparicion des plantes damb flor que i auec pendent eth Cretacèu.
Aué mès deth 20% des espècies d’insèctes depenen des flors. D’auti fossils d’insèctes primitius trapats son Strudilla devonica (380 milions d’annades) e Megatypus (Carbonifèr). Es extincions que viueren es insèctes sigueren fòrça dures; pendent era dera fin deth Permian desapareisheren mès deth 30% de toti es insèctes dera planeta. Açò pòt tanben dar ua idèa dera arresisténcia d’aguest grop de vertebrats ara ora de subervíuer ena nòsta planeta. E era sua origina e evolucion hèn des insèctes, sense dobte, eth grop animau viu qu’a auut mès succès de toti es que jamès i auec ena planeta blua.
Era Redaccion
Aguest article ei publicat gràcies a un acòrdi de cooperacion damb www.aranes.club, era pagina web entà apréner aranés de forma gratuita
