EN CÈRCA DE L’INGREDIENT PERDUT
Segon la majoritat dels fisicians, i auriá un o mai d’un ingredient basic que definís tot l’Univèrs e qu’es encara desconegut. Ara, e segon un estudi nòu, per trobar aquel compausant los scientifics an descobèrt que se pòt utilizar las dichas ondas gravitacionalas (que son de desformacions de l’espaci-temps creadas per acceleracion d’una massa e que viatjan a la velocitat de la lutz).
Segon aquò, quand dos objèctes compactes se trucan ont que siá en l’Univèrs (tanben pòdon èsser de traucs negres o d’estelas de neutrons) se crèa d’ondas gravitacionalas que pòdon portar la signatura d’aquel compausant desconegut. Es per aquò qu’ara una còla de cercaires alemands e estatsunidencs prepausan d’utilizar d’ondas gravitacionalas per trapar aquel ingredient perdut.
L’estudi, publicat al numeric Physical Review, a confirmat que, se las ondas d’aquel tipe se trucan amb un trauc negre supermassís o un ensemble de galaxias, demorariá plan en elas la traça de totes los compausants universals e doncas aquò ajudariá plan a conéisser çò que son e perqué se passèt aquel biais de cambiament fisic. A mai, aqueles fisicians afirman que se i aguèsse una diferéncia gravitacionala (e aquò es pas çò que disiá Einstein dins sa teoria fisica), l’evidéncia de la traça seriá mai que segura.
L’espandiment universal
Un fach conegut per totes es que l’Univèrs s’espandís de mai en mai. Es pas tan conegut que s’espandís de mai en mai lèu, e aquò es un fach universal que degun ne coneis pas encara la causa. Mai d’un astrofisician prepausèron divèrsas teorias per assajar de trapar tanben lo compausant perdut (o puslèu desconegut) de l’Univèrs. La majoritat d’aquesta teorias prepausan que la causa d’aquel espandiment (a causa benlèu d’aquel ingredient desconegut) ne seriá lo cambiament gravitacional a nauta escala. S’aquò foguèsse vertat, i a de fisicians coma José María Ezquiaga, de Institut Enrico Fermi de l’Universitat de Chicago, qu’afirman qu’aqueles cambiaments poirián demorar plan traçats dins d’ondas gravitacionals. Mas tot es encara una teoria e res es pas encara demostrat.
Una autra teoria encara sus l’existéncia d’aquel compausant universal perdut seriá que poiriá crear una sòrta de traça a l’entorn d’objèctes gigants. Per ansin, s’una onda gravitacionala se truquèsse amb un trauc negre supermassís, se creariá, sul pic, d’autras ondas que serián lo resson d’aquel compausant basic universal. E aquò es çò que defend aquela còla internacionala de cercaires fisicians.
“Es un nòu scenari jamai esprovat abans, çò diguèt lo fisician Ezquiaga. Fa gaire, avèm trabalhat amb LIGO, l’observatòri interferometric lasèr d’ondas gravitacionalas, e avèm legit de nòvas ondas gravitacionalas cada sièis jorns, çò qu’es un fach absoludament estonant”.
“Pasmens, cresèm que dins tot l’Univèrs aquò se debanariá cada cinc minutas. La tecnologia actuala ajudarà lèu a n’observar de centenats cada annada, çò confirmèt Ezquiaga. E una o mai d’una d’elas poiriá aver viatjat a travèrs d’un objècte massís. Çò que cal far, doncas, es analisar aquel tipe d’ondas gravitacionalas per assajar de trobar quin es aquel compausant desconegut de l’Univèrs que coneissèm pas encara”.
La Redaccion
Aqueste article serà tanben publicat dins Jornalet, lo primièr quotidian en linha de lenga occitana, amb lo qual Sapiéncia a un acòrdi de cooperacion
