E LA LENGA TORNÈT VIURE ! ( EN CATALONHA)
Los desparièrs metòdes qu’an utilizat las comunautats nacionalas per far tornar viure una lenga an una caracteristica comuna: la volontat lingüistica de balhar una nòva escasença a lengas ancianas minoritàrias uèi lo jorn. De totes los cases aguts pendent lo sègle XX solament un a capitat: es lo de l’israelian, uèi parlat per prèp del 100 % de la populacion d’aquel país mas pro minoritari encara en 1947.
La lenga catalana solament a capitat en l’espandiment de la sieuna comprension. Maugrat que las taxas d’utilizacion de la lenga son desparièras segon lo territòri (40% en Andòrra, 75% en Catalonha, 51 % al País Valencian, 49% dins las Illas Balearas sens desbrembar los autres territòris dels Païses Catalans ), lo grad de comprension del catalan en Catalonha es uèi lo jorn de mai de 90%.
Mas comprension es pas sinonim d’utilizacion. En 1900 lo 100% de la populacion catalana – e de segur tanben la valenciana e baleara – parlava solament lo catalan. Aquela chifra demorèt aital fins 1950. Puèi arribèron la segonda granda ondada migratoria que, amassa amb la tresena de las annadas 2000 cambiariá la sociologia del país – la primièra foguèt pendent los ans anteriors a 1929-.
Un tresen de la populacion
Uèi Catalonha e Aran an una populacion de 7,5 milions. L’immersion lingüistica escolara a provocat, totun, un dels grads mai grands d’utilizacion de la lenga catalana dempuèi 1975 – los alumnes recebon primièr l’escolarizacion en catalan o occitan e quand ja sabon parlar aquelas lengas e solament alavetz aprenon en castelhan -. E aquò dins una societat que lingüisticament se poiriá devessir en tres partidas: un tresen parla catalan abitualament, un autre castelhan e l’autre son parlaires d’autras lengas (n’i a mai de 2000 uèi lo jorn en Catalonha).
Maugrat aquò la lenga catalana es fòrça viva e en tot comptar los parlaires segon la sieuna origina se pòt arribar a dire que i a una taxa d’utilizacion màger que en 1975. Los nivèls de coneissença tanben son mai grands dins lo País Valencian e las Illas Balearas mai ara que pas alara. Una situacion que, totun, a provocat una demanda d’una preséncia màger de la lenga en Catalonha e Aran – una de las rasons socialas del procés d’independéncia politica del país uèi lo jorn-.
Determinats sectors coma la justícia, l’edicion de libres o jornals o los filmes cinematografics son encara revendicats per una partida importanta de la populacion catalana, que reconeis lo sieu abandon a la lenga castelhana.
Mas l’istòria de l’utilizacion de la lenga dempuèi 1833 – an de la publicacion del poèma Oda a la Pàtria de Bonaventura Carles Aribau e començament de la renaissença culturala de la lenga catalana en l’epòca modèrna – es l’istòria d’una lenga qu’a mai santat de mai en mai e qu’a volgut totjon revendicar la sieuna relacion amb la lenga d’òc.
En efièch, los primièrs poètas catalans del sègle XIX e aquò demorèt aital fins 1975 – restacavan l’origina de la lenga catalana amb la lenga occitana – èra tanben coneguda coma lemosina -. Aquò balhèt un prestigi e importància literària a la lenga ( qu’èra totalament minoritària en çò que tòca a l’utilizacion literària ) desconeguda fins alavetz.
La creacion tornarmai del Jocs Florals de Barcelona en 1859 – en tot voler contunhar lo trabalh literari de la meteissa acadèmia tolosana d’epòca medievala – balhèt un prestigi mai que necessari a la lenga catalana e ajudèt pro en la sieuna recuperacion.
Puèi, la comunautat scientifica lingüistica catalana reconeguèt qu’èran doás lengas fòrça semblantas mas al còp desparièras. Èra l’epòca de la creacion d’una lenga estandard, qu’ajudèt de manièra definitiva en la consolidacion de l’imaginari de la comunautat lingüistica catalana que finiguèt per s’identificar e se desseparar de las autras en tot aver consciéncia d’ela meteissa pendent los ans de trabalh de Pompeu Fabra e la creacion del primièr Diccionari d’aquela lenga (1932).
Abans èra arribada la creacion de l’Institut d’Estudis Catalans (1907), la demanda de mai estudis sus la lenga e l’identificacion de la causa lingüistica amb la politica après la dictadura espanhòla de 1939, que patiguèt tan lo pòble catalan.
L’arribada de la Generalitat o Govèrn autonòm en 1977, la creacion d’un sistèma public de radiotelevision catalan (1983) e l’immersion lingüistica escolara an mantengut la lenga catalana en una situacion pas marrida. Es lo cas mai grand d’entèstament lingüistic d’Euròpa. Ara, lo cambi politic e la proclamacion del castelhan tanben coma lenga oficiala de la nòva e prèp d’arribar Republica de Catalonha e Aran poiriá mantiéner la situacion de diglossia lingüistica – la lenga majoritària finís totjorn per tuar la minoritària – e crear una situacion pejor encara pel catalan. Cal remembrar que la proclamacion de l’Estat Liure d’Irlanda en 1921 ajudèt pas brica la lenga gaelica irlandesa, uèi totalament minoritària. Ironias politicas de las lengas. Volèm aquò pel catalan ?
Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
