Avèm vist cossí l’esfòrç de Loís XI de França d’umiliar la noblesa feudala aviá mancat. En Anglatèrra Enric VII deviá son succès a la fratricida de sa classa dins las Guèrras de las Rosas. L’ambicion reiala en França e Occitània restava, pasmens. I aviá de desvolopaments capitalistas en França, qu’aviá son comèrci amb d’esclaus africans e sas colonias. Mas la noblesa teniá la tèrra, e las vilas èran tanben testudas a regard de lors drechs d’autonomia.
Centres potencials de rebellion, las vilas provincialas de França foguèron lo “projècte especial” de l’architecte de la centralisacion reiala, lo Cardenal Richelieu. Richelieu comandèt, al nom de Loís XIII, la demolicion de las fortificacions de las vilas provincialas. Una d’aquelas era la vila occitana de Laudun, e son ciutadan, lo sacerdot jesuita Urban Grandier, s’opausava a la demolicion de sos murs. (Veire Aldous Huxley, “Los Diables de Loudun” e lo filme de Ken Russell, “Los Diables.”)
Grandier arrestèt la demolicion e antagonizèt atal Richelieu. Loís XIII èra caçaire fanatic de “fachilieras”, e l’estat sasiguèt l’oportunitat lavetz d’acusar Grandier d’èsser fachilièr. Sos suplicis foguèron extrems, mesme per comparason amb d’autras causas, mas Grandier refusèt de confessar. Es atal plan dinch lo nòstre respècte per son coratge qu’ajudava de metre fin a l’orror qu’èra la persecucion de “fachiliers.” (Amb Loís XIV, aquò finiriá).
Sa mòrt pasmens arrestava ges la demolicion de las fortificacions de Laudun e de las autras vilas, e la renha de Loís XIII marca lo debut de la monarquia absoluda a l’Estat francés. Aquesta presidiriá sus un desvolopament capitalista lent e limitat, a la despensa de totes, l’aristocracia e l’alta borgesiá exceptadas. Tot esclatariá 150 ans mai tard.
Lo rei d’Escòcia, Jaume VI Estuart, foguèt invitat de devenir Jaume I d’Anglatèrra tre la mòrt d’Isabel Tudor en 1603. Un òme isteric e filh de dos parents murtrits, èra pauruc e sospeciós de tot lo mond. Ajustada a la persecucion de catolics foguèt la persecucion de puritans, e en 1620 la nau “Mayflower” traversèt l’Atlantic per Nord-America, remplida de fugitius calvinistas angleses.
Maugrat lo fach que i aviá ja colons angleses en Virginia dempuei lo temps d’Isabel I, los Estats Units d’uèi preferisson d’onorar los Calvinistas de 1620 coma los pionièrs, “pelegrins” mesme. Bigots e fanatics, aquestes foguèron salvats de la fam pels Indigènas, que los crestians comencèron sulcòp aprèp de chaplar. Perseguissián tanben entre eles las inquisicions contra las “fachilieras.”
Lo calvinisme a las colonias americanas menariá al fondamentalisme evangelista que vesem uèi. En Anglatèrra pasmens, ont lo puritanisme se transformava pr’amor de l’ environament politic, menariá a travèrs un autre sègle a la politica seculara que menariá a son torn al jacobinisme anglés, e puèi mai tard encara als movements socialistas e anarquistas. Mas en America, ont lo puritanisme (calvinisme) èra divorciat del milieu politic anglés, restava una secta religiosa, e son novèl environament d’un continent dich “sauvatge” renforçava son obsession amb l’Ancian Testament e la moralitat de frontièra.
En Anglatèrra l’ora foguèt enfin arribada pels capitalistas enriquits gracias als comercis d’esclaus, d’espécias, e d’autras entrepresas, de se liberar del monopoli reial; de destronar lo capitaliste nacional – lo rei – s’aquel refusava d’ acceptar lors termes.
La guèrra civila anglesa: alta borgesiá contra burgesia revolucionària
Pel terme “borgesiá revolucionària” volèm dire precisament los membres de la classa capitalista al sègle XVII que voliá son independéncia del monopoli reial que l’aviá estranglada dempuèi Bosworth. Lo parlament anglés èra la votz d’aquela borgesiá, e menava en son tren lo pèble de Londres, la pichota-borgesiá, e l’enfant proletariat. Dins lo proletariat i aviá las sectas radicalas coma los Ranters e los Diggers, pionièrs socialistas, anarquistas, e – los Ranters – pionièrs de la liberacion sexuala!
Foguèt lo rei, Carles I Stuart, filh de Jaume, que declarèt la guèrra contra lo parlament anglés en 1642. L’armada reiala foguèt constituida de guerrièrs escoceses e irlandeses e mercenaires franceses, e d’autres estrangièrs. Èra facil pels parlamentaires de se proclamar campions de l’interés nacional e condamnar lo rei coma traite.
Tre lo començament de la guèrra foguèt lo parlament qu’aviá accès a las finanças e los materials. Mas lo rei possedissiá un cap de cavalariá superb dins son nevol, lo prince Rupert del Ren, vencedor de las batalhas de las primieras annadas de la guèrra. Mas, aprèp la batalha de Marston Moor en 1644, la causa del rei foguèt perduda. Carles faguèt apel als Calvinistas (los Covenantaires) de l’Escòcia (qu’el, Carles, detestava!) de l’ajudar, mas eles lo rendèron , presonièr, al parlament anglés. Carles foguèt decapitat tre janvier 1649.
Breument, en 1648, l’armada anglesa (parlamentaria) se trobèt dins las mans del pòble (lo proletariat) anglés. Los Levellers, representatius radicals, forcèron lo general lo mai adepte, Oliver Cromwell, de dissòlvre lo parlament. Mas los Levellers foguèron desfachats aprèp per Cromwell e los generals. Un nombre foguèron penduts, la rèsta forçats sus pena de mòrt de participar dins una guèrra coloniala en Irlanda.
Lo filh de Carles, Carles II Estuart, se fugiguèt en França, ont, a París, la còrt dels Estuart produsiguèt plan: literatura, poesia, e debats filosofics. Entre los exilats i a una femna en particular que deu nos interessar, Margarita Cavendish, marquesa de Newcastle. Parlant pels autres animals, èra pioniera entre los materialistas filosofics del sègle XVII, e sas obras rèstan disponiblas encuei.
Anthony Walker*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
