Dotze meses a lo calendièr occidental, mas coneissèm l’origina de lors nòms? Las denominacions provenon del mond roman, e logicament lors noms originals èran en latin e se basavan o en divinitats ancianas o en la posicion qu’avián dins de la lista.
L’actual primièr mes, Genièr, èra consacrat al dieu Ianus, una divinitat representada amb dos caps, e que simbolizava la proteccion dels abitatges e de las familhas. Per aquela rason, èra fòrça abitual trobar la siá representacion a l’intrada dels ostals romans. Lo segond mes, “Februus” (Febrièr), èra consacrat a aquel dieu que representava la purificacion. Los romans qu’adoravan aquela divinitat e seguissián las siás nòrmas èran purificats de totes lors pecats.
Tanben lo dieu de la guèrra
Lo tresen mes, Març, “Martius”, èra consacrat a Mart, lo dieu de la guèrra, una de las divinitats mai invocadas pel caractèr imperial e de guèrra de la societat romana. Foguèt escolhit aquel mes, quand l’ivèrn finís e comença “lo bon temps” car amb aquel cambiament, tornava lo periòde del començament de las campanhas militaras.
Del mes d’Abril avèm doas ipotèsis desparièras. La primièra explica que lo nom auriá coma origina la paraula latina “aprire”, car èra l’epòca de l’an quand se dobrissiá la natura fin finala a la vida, la prima. Mas d’autres estudioses opinan que poiriá èsser ligat a la divessa “Apru” (la version etruscana de la divinitat grèga Afrodita), consacrada a la beutat e a l’amor. Los meses de Mai e Junh poirián èsser estat consacrats al començament als grands (vielhs) e los joves, mas sembla que la teoria mai adequada liguèsse aqueles dos meses a las dieusas Maia e Juno. La primièra èra identificada tanben coma divinitat consacrada a la prima, e la segonda èra la coneguda molhèr del dieu mai important del panteon roman, Jupitèr.
Los autres meses possedissián un nòm ligat a lors posicions dins del calendièr. Julhet èra al començament “quintilius” e Agost “sextilius”. Mas un dobte apareis. car ongan Julhet ocupa la setena posicion e en Agost l’ochena. La responsa es simpla. A l’epòca antica l’an començava pas lo mes de Genièr. Èra l’inici de la prima (la renaissença de la vida), l’actual mes de Març.
Aquela situacion provocava que Julhet foguèsse lo cinquen mes e Agost lo sièisen. Mas aqueles dos meses cambièron lo nòm, per de rasons politicas. Coma aumenatge al defuntat Juli Cesar, nasquèt lo mes de Julhet, e lo primièr emperaire roman, Octavi August, decidiguèt que meritava tanben el meteis un mes, e apareguèt lo nòm d’Agost. Fin finala, Setembre, Octòbre, Novembre e Decembre recebèron lors nòms tamben per lors posicions ancianas en lo calendièr (seten, ochen, noven e desen).
Un article de Francesc Sangar*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
