La teoria del gat de Schrödinger es uèi plan polemica. Sovent es mai considerada coma una paradòxa. Totun, es un experiment mental creat pel fisician Erwin Shrödinger en 1935 per explicar quin èra lo problèma de l’Interpretacion de Copenaga de la mecanica quantica. Segon aquela teoria, un gat dins una caissa, e segon l’observaire, pòt èsser viu o mòrt, mas a l’encòp. Aquò es la resulta de la famosa superposicion quantica, un fenomèn plan complèxe e encara plan discutit uèi lo jorn.
De comprene perqué lo gat de Schrödinger es viu e mòrt a l’encòp es encara uèi plan malaisit. Seriá dintrar dins un nivèl superior d’intelligéncia que nòstra espècia a pas encara. Mas s’o volèm assajar cal comprene tanben que tot es ligat amb un eveniment subatomic aleatòri que se pòt téner o pas (e a l’encòp). Tanben cal comprene qu’encara uèi es una teoria que provòca una fòrta discussion dins la comunautat scientifica, a mai dels legeires e aimadors de la sciéncia.
Schrödinger creèt l’experiment per demostrar als sieus amics- tanben scientifics celèbres a l’epòca- (Einstein, Podolsky e Rosen) que las superposicions quanticas son pas res mai qu’una amassada de divèrses estats e qu’aquò es una paradòxa pr’amor qu’a luòc al nivèl d’un atòm o d’un foton, e aquò es coma dire que l’atòm existís e existís pas a l’encòp.
Per o far venir tot mai complicat, l’Interpretacion de Copenaga ditz qu’un sistèma quantic pòt demorar superposat fins qu’interagisca amb lo mond exterior o es espepissat per aqueste. Alavetz, la superposicion finís sonque en una resulta. En mai d’aquò, divèrses experiments actuals demostrèron qu’un sistema amb plusors particulas desseparadas per grandas distàncias pòt èsser en superposicion. Lo meteis Einstein confirmèt qu’una bomba pòt espetar o pas e pòt demorar aital per totjorn pr’amor qu’es superposada.
Segon Schrödinger, lo gat dins la caissa es a l’encòp viu e mòrt. Amb aquò lo cercaire voliá sonque demostrar qu’èra absurde de pensar a la superposicion coma un element basic de la mecanica quantica. Totun, lo gat de Schrödinger venguèt de mai en mai celèbre per çò que descobriguèt la fisica quantica dempuèi alavetz.
Qualques scientifics confirmèron que lo gat es viu e mòrt a l’encòp e qu’aquò es real. Plan real. E aquò mena dirèctament a la paradòxa de l’interpretacion de possibles autres monds. I a de gats vius e mòrts a l’encòp en divèrses univèrses, mas se pòdon pas jamai trapar. Car dobrir la caissa del gat provocarà una soleta fin e un solet estat; lo gat es viu o mòrt malgrat qu’i pòsca aver un autre estat dins un autre univèrs.
La teoria del multivèrs
En 1957, lo cercaire Hugh Everett prepausèt que lo gat èra viu e mòrt a l’encòp dins diferents univèrses, pr’amor que n’i auriá mai d’un. Mas aqueles dos estats del gat se poirán pas jamai trapar pr’amor de la nomenada decoeréncia quantica. Cèrts cercaires afirmèron puèi qu’aqueles dos estats del gat d’Schrödinger son, fin finala, destruches, e que lo gat sonque pòt aver un estat quand la caissa es dobèrta; pr’amor que lo meteis gat s’espepissèt a el meteis e provoquèt aital un solet estat final. De mal comprene.
Per d’autres encara, lo gat es pas superposat dins la caissa. Sonque o es per l’observaire que pensa, abans d’obrir la caissa, que lo gat es superposat. Tanben i a de scientifics que creson que los diferents estats del gat son la resulta sonque d’escasenças estatisticas. Se lo sistèma es complèxe i pòt aver una superposicion mas se lo sistèma estudiat es individual sonque i a un estat possible.
Pasmens, lo problèma d’aquesta teoria o experiment s’es complexificat amb lo temps, e òm es luènh de ne trapar una solucion: cèrts experiments demostrèron que se pòt arribar a l’estat del gat segon la matèria e, doncas, la teoria seriá vertadièra: es estat demostrat qu’un foton pòt existir e existir pas a l’encòp, es estat descobèrt un ion de berili superposat, a mai d’autras espròvas empiricas. E, per ansin, abans d’èsser espepissat, lo gat dins la caissa pòt èsser viu e mòrt a l’encòp segon la mecanica quantica.
Un grop de cercaires prepausèt fa gaire que la descobèrta de l’energia escura en 1998 auriá provocat una vida pus corta d’aquesta pr’amor que foguèt espepissada per d’umans e que doncas finiguèt la siá superposicion (existís e existís pas a l’encòp).
Fin finala, en 2020 divèrses fisicians publiquèron un estudi de mecanica quantica que demòstra que lo gat de Schrödinger es un fenomèn universal real malgrat que pòsca pas èsser encara ligat a la realitat.
E una derivacion d’aquela problematica ditz que, s’es vertat que i a mai d’un univèrs, e que totes podèm èsser vius e mòrts a l’encòp –coma lo gat de Schrödinger- seriam tanben d’èssers superposats coma aqueste. S’es aital, los dos estats non se poiràn trapar mas aquò pòt menar a un vejaire non scientific; quand morissèm dins un d’aqueles univèrses (lo nòstre) tanben naisseriam tornarmai dins un autre univèrs sens fin. S’es aital cal pas pus aver paur de la mòrt, pr’amor que sèm vius e mòrts a l’encòp, superposats, coma lo celèbre gat de Schrödinger….
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
