Una de las teorias mai usadas uèi per la fisica quantica es la coneguda Teoria de Còrdas, que prepausa una descripcion fisica quantica de tot çò que se debana a l’Univèrs. La sieuna tòca es, a travèrs d’aquela descripcion teorica, unificar totas las autras teorias que vòlon tanben descriure cossí se desvolopa l’Univèrs, inclosa la gravitat. Segon aquesta teoria (qu’aguèt de succeses mas tanben entraïnèt mai de problèmas per ressòlvre), çò que constituís la matèria son pas de particulas mas de còrdas.
Òc, la Teoria de Còrdas a una idèia basica: l’Univèrs es fach amb de còrdas de longada diferenta mas d’aperaquí la longada de Planck (10-35 m). Aquelas còrdas, vibran e mòstran cèrta tension (una tension que seriá, aperaquí, 1041 còps la tension d’una còrda de piano). A mai, es prepausat que lo graviton ( la particula de la fòrça gravitacionala) a una amplada de zèro.
E la Teoria de Supercòrdas
Una version actuala de la Teoria de Còrdas (qu’a la sieuna origina a la decada de 1940) seriá la tanben celèbra Teoria de Supercòrdas. Aquesta includís los fermions e tanben la supersimetria (una simetria que i auriá demest de bosons e de fermions) a la natura. Totun, per èsser rasonabla, cal un espaci-temps amb 10 dimensions. Açò vòl dir las 4 dimensions confirmadas (tres espacialas e una temporala). D’aquelas 10, 6 serián amassa e poirián pas èsser trapadas pels umans.
La Teoria de Supercòrdas e la Teoria de Còrdas son una solucion a la gravitat quantica, un grèu problèma trapat pels cercaires modèrns. Pr’amor que descrivís plan las fòrças que i a en la natura (tanben la fòrça electroflaca e la fòrça brutala). Mas poguèt pas encara descriure l’Univèrs, las fòrças que i a e la matèria del meteis. Jamai es estada confirmada dins un laboratòri.
La Teoria de Còrdas actuala evolucionèt de 26 dimensions prepausadas durant la decada de 1960 a sonque 5 teorias uèi lo jorn, qu’includisson, pasmens, los fermions, e tanplan la supersimetria. Aquelas cinc teorias de còrdas modèrnas, pasmens, son desparièras unas d’autras. Segon aquestas, en una d’aquelas teorias las còrdas an pas d’orientacion e son barradas e dubèrtas. La segonda presénta de còrdas amb d’orientacion. La tresena parièr, mas sens d’asimetria. A la quatrena las còrdas son barradas e la darrièra prepausa de còrdas barradas amassa.
Uèi, e malgrat l’espandiment de l’educacion matematica al mond, cal un nivèl de matematica plan naut per comprene una teoria tan complèxa coma la teoria de còrdas. Capitar a l’ora de comprene que las còrdas an de tension e qu’aquela es plan restacada amb la còrda es encara uèi plan malaisit de comprene.
Cèrts cercaires dison qu’es una teoria dins una teoria pus generala pas encara descricha; la Teoria M, car, a mai de còrdas i a tanben de superfícias diferentas a l’Univèrs e pas sonque de còrdas.
Segon la Teoria de Còrdas, aquelas superfícias e tanben las còrdas, son en vibracion permanenta. Aquela tension balha la massa a cèrtas particulas: se la tension es pus nauta, tanben o es la sieuna massa. E, doncas, mai d’energia vòl dire tanben mai de massa.
Malgrat qu’es una teoria utilizada per de mai en mai cercaires, poguèt pas o ressòlvre tot; amassa d’autras teorias en una e es finita, e balha una descripcion de cèrts traucs negres. Mas poguèt pas èsser confirmada a nivèl practic. Las dimensions prepausadas poguèron pas èsser espepissadas nimai trobadas, e la supersimetria foguèt jamai vista a la natura, e la descripcion universala pòt pas èsser, encara, generala.
Totes aqueles problèmas son relativament menors restacats amb l’unificacion de la teoria generala de la relativitat e la mecanica quantica, a mai de descriure d’un sol còp totas las interaccions fisicas fondamentalas conegudas uèi lo jorn. E, malgrat que i a plusors dimensions invisiblas, prediguèt l’existéncia del graviton (lo boson de la gravitat).
Fins a uèi lo jorn, la Teoria de Còrdas obtenguèt cèrts resultats teorics parcials (mai que mai en la descripcion dels traucs negres) mas l’usatge de la matematica creèt tanben fòrça problèmas encara per ressòlvre.
Cossí que siá, la Teoria de Còrdas es, uèi, la màger teoria fisica quantica utilizada pels cercaires. Contunha d’èsser ligada a la polemica scientifica e encara es sonque una teoria e pro. Se los defensaires scientifics de la meteissa pòdon, un jorn, demostrar qu’es reala o pas, es sonque una causa qu’o dirà lo temps. Per ara es, malgrat tot, una qüestion de fe e pro.
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
