A l’entorn del quatren millenni aC apareguèron los primièrs nuclèus urbans dins la Bassa Mesopotamia, dins la part finala del recorregut dels flumes Tigre e Eufrates, amb de vilas coma Umma, Lagash, Kish, Nippur, Ur e Uruk, que superavan las dimensions dels vilatges neolitics e qu’èran environadas per de muralhas. La situacion geografica, en de grandas planas, al costat d’aqueles grands flumes, èra basica per obténer una bona produccion agrària e elevaira. Al delà de las muralhas se trobavan de camps de coitiu, sustot de blat, d’òrdi, de mòta o de dàtils.
Per exemple, Uruk ocupava un terren de cinc Km2 e la siá muralha mesurava nòu quilomètres. Ongan, nosautres podèm pensar que son de dimensions redusidas, mas èra tota una avancada en aquela epòca. Aquelas vilas fasián pas cap partida de cap reialme o empèri coma d’autras vilas, e èran de vilas estat, e vertadièrament, èran desseparadas per d’amples territòris desabitats.
Mas coma èran aquelas primièras vilas en l’istòria umana? Se semblavan a las actualas? Las rèstas arqueologicas nos an ajudat fòrça, mas l’invencion de l’escritura en aquela civilizacion es estada principala per poder descobrir coma èra la siá vida quotidiana. Foguèt pas facil deschifrar lo contengut de lors tèxtes en taulas d’argila, e en pensant que la lenga sumeriana èra desapareguda fasiá millennis, e èra pas sobreviscuda en de lengas derivadas.
Dins lo domeni economic sabèm qu’avián avançat fòrça en de sectors coma la ceramica, la metallurgia o lo bastiment, mas la vida economica d’aquelas vilas èra concentrada al torn del temple, que superava las siás foncions religiosas.
Los temples de la Bassa Mesopotamia èran los principals proprietaris de las tèrras de coitiu ( a Lagash lo temple èra arribat a possedir mai de quatre mila ectaras de terren agricòla) e de las vegadas de cabras, fedas, ases e pòrcs. Al sieu costat se situavan los talhièrs qu’elaboravan de pan, de cervesa, de tescuts, de ceramica, de jòias… Tota aquela produccion aviá de besonh l’importacion de fòrça materials e produchs qu’existissián pas dins aquelas vilas e aiçò provoquèt la creacion de las primièras rotas comercialas de l’istòria.
Dins aquelas vilas, la desseparacion de las foncions laboralas èra ja una realitat, desparièra al poblat neolitic ont encara cada abitant li caliá realizar de divèrsas foncions per se provesir de tot aquò qu’aviá de besonh.
Una societat amb mai d’una categoria
L’estructura sociala se basava en l’existéncia de divèrsas categorias. Justament los òmes liures èran de pageses, d’elevaires e d’artesans que trabalhavan. Lor sòu se basava en l’espleitacion d’un pichon terren de camp cedit pel temple que semiavan per la siá pròpria consomacion, e l’obtencion de qualqu’uns dels produchs qu’obteniá lo temple coma excedent.
Los sacerdòts s’ocupavan de foncions religiosas al temple, mas atanben s’encargavan de la complèxa organizacion e administracion del temple, coma una sòrta de foncionaris. Naturalament, aqueles sacerdòts vivián dels produchs acumulats en de magasèms del temple. Fin finala, existissiá la categoria dels soldats, a las òrdres del lider politic e religiós de la vila, e amb l’objectiu de la defensa de la vila, e que vivián tanben dels excedents del temple.
Al començament, aquel lider politic èra lo grand sacerdòt del temple e recebiá lo nom d’”En”, que poiriam tradusir coma “senhor”, mas posteriorament pendent lo tresen millenni aC, las foncions religiosas e politicas foguèron separadas e trobam un lider politic (e sustot militar), semblable ja a una sòrta de rei, nomenat “Ensi” o “Lugal”, que governa e defend la vila.
Es possible qu’aquel cambiament se produsiguèsse pr’amor que las vilas comencèron a aumentar lor territòri e èra fòrça complicat acumular totas las foncions dins una unica persona, del temps que comencèron simultanèament tanben las rivalitats e las atacas entre las desparièras vilas. Èra necessària una persona encargada exclusivament de la defensa de la vila, lors camps e la mantenença dels canals necessaris per aportar d’aiga dempuèi los flumes Tigre e Eufrates pel desvolopament de l’agricultura e l’elevatge.
Per exemple, una de las rivalitats militaras mai conegudas se produsiguèt entre las vilas de Lagash e Umma (al torn de l’an 2550 aC). Aquela segonda vila aviá volgut s’apropriar de tèrras termierèras de la primièra. Lagash resistissiá amb fòrça problèmas las atacas d’Umma, fins qu’en una batalha, lo rei de Lagash, Eannatum, venquèt al rei d’Umma, mòrt en la meteissa batalha. Lo nòu monarca d’Umma, Enakalli, reconeguèt la desbranda de la siá vila e retornèt las tèrras conquistadas a Lagash.
Naturalament, per la mantenença de lors foncionaris e de lors soldats, d’el meteis e de la siá familha, l’”Ensi” acumulava tanben de tèrras e de còps, en venent aital una clara competéncia economica dins lo futur amb lo temple.
Amb lo passatge dels sègles, qualques d’aquelas vilas acumulèron progressivament de poder economic e militar, e conquistèron grands territòris en configurant aital los grands empèris coneguts a l’Orient Mejan (Babilònia, Ninive, Assiria…).
Un article de Francesc Sangar*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
