Ongan es lo 475en anniversari de la mòrt de Nicolau Copernic, l’astronòm que revolucionèt la vision qu’aviá l’umanitat de l’Univèrs. D’efièch, aprèp Copernic los cercaires comencèron de dobtar que la Tèrra foguèsse lo centre de l’Univèrs. Maugrat que la Glèisa acceptèt pas sa òbra fins lo sègle XVIII, uèi lo jorn es acceptat per totes, pr’amor que la sciéncia aital o a demostrat, que lo Solelh es lo centre del Sistèma Solar e, fin finala, la vision revolucionària copernicana triomfèt. Pasmens encara i a de personas uèi qu’accèptan pas aquela evidéncia scientifica.
Pr’aquò cal rebrembar la vida e òbra de Copernic en l’anniversari de la sieuna mòrt. Pr’amor que, de manièra estonant, encara i a de gents uèi (sens cap de formacion scientifica) qu’accèptan pas la vertat scientifica del Solelh coma centre del Sistèma Solar. E d’un biais estonant encara vòlon pas balhar la rason a aqueles scientifics qu’an demostrat, uèi ja un e mil còps, que la Tèrra es pas lo centre de l’Univèrs. Son las meteissas personas qu’accèptan pas que la Tèrra es ronda o que defensan que l’òme visquèt amb los dinosaures sens evolucionar d’autras espècias. O far per desconeissença va plan mas volontariament es un fach òrre e que va contra la sciéncia e doncas la sapiéncia de l’umanitat.
Un astronòm alemand
Nicolau Copernic nasquèt a la vila prussiana de Torun en 1473 (Polonha), de maire a alemanda e paire polonés. Estudièt a las melhors universitats europèas de l’epòca coma Cracovia, Bolonha e Padoa e lèu en 1500 ja èra professor de matematicas e conferencièr a Roma. Pauc aprés faguèt bastir un observatòri a la vila de Frombork (Polonha), luòc ont començarà las sieunas recèrcas en astronomia (Copernic estudièt a mai d’arts, drech canonic, medecina e matematica e astronomia) que demorarián tre 1503 divèrses ans.
En 1514 publiquèt un pichon tractat d’aquela matèria conegut amb lo nom de Commentariolibus que seriá la basa de la sieuna teoria finala sus l’eliocentrisme ( la teoria qu’a l’epòca anonciava que lo Solelh èra situat al centre dels Sistèma Solar e que la Tèrra e las autras planetas tornejavan a son entorn e de manièra totalament contrària a la teoria egocentrista).
D’efièch, la sieuna òbra mai importanta De Revolutionibus Orbium Colestium (De las revelacions de las esfèras celèstas) foguèt pas escricha fins l’an 1530. Totun, la paur sus cossí podiá reagir la Glèisa catolica faguèt que lo libre foguèsse pas publicat fins gaire abans de la sieuna pròpria mòrt, en 1543.
Aquel libre es estat considerat apuèi per l’istoriografia scientifica de la planeta tota coma la grana d’una grana revolucion scientifica que cambièt, maugrat que pauc a cha pauc, la mentalitat dels sabents de l’epòca e posteriors, fins que foguèt totalament acceptada pendent lo sègle XIX per la Glèisa catolica e demostrada d’un biais scientific per l’astronomia del sègle XX.
Atal, fins la publicacion d’aquel libre de Copernic, lo vejaire scientific qu’aviá l’umanitat èra basta sus la teoria aristoteliciana de l’Univèrs geocentric, çò es dire, que la Tèrra èra la planeta que i aviá al centre de l’Univèrs e que lo Solelh e las autras planetas e encara d’estelas tornejavan a son torn.
La vision dels movements estelars al sègle XVI doncas encara repausava sus la teoria del roman Ptolemèu. Aquela vision foguèt aparada per la doctrina catolica fins la fin d’aquel sègle e solament comencèt d’èsser abandonada per Roma dempuèi l’an 1750.
Urosament la descripcion que daissèt Nicolau Copernic a la sieuna òbra foguèt aparada per de scientifics tres qu’importants d’epòcas posterioras coma Johannes Kepler – que demostrèt que l’orbita d’una planeta al torn del Solelh es mai grana segon ssa talha e mai encara per Isaac Newton qu’o demostrèt mai encara amb la sieuna teoria de la gravitacion.
Per ansin, e entrò 1750, foguèt un vejaire – lo copernican – pas oficialment acceptat. Calguèt arribar al papa Beneset XIV per arribar al començament de la fin del sistèma – uèi es considerat absurd – geocentric.
Los libres de Copernic e Galilèu seràn raiats de l’Index de Libres Enebits de la Glèisa en 1757 mas serà pas fins la decada de 1830 que la revolucion copernicana serà, fin finala, totalament acceptada: l’Umanitat compreniá aital qu’èra lo Solelh l’estela situada al centre del Sistèma Solar e pas la Tèrra. E solament aquò, que demorèt prèp de 200 annadas d’arribar, foguèt considerat apuèi coma una de las revolucions scientificas mai granas viscudas per l’umanitat.
De contraris a la sciéncia
La teoria – uèi demostrada plusors còps – copernicana ( es la Tèrra que torneja lo Solelh coma las autras planateas ) es encara uèi lo jorn discutida per cèrtas personas. Aprèp l’arribada del president estatsunitenc Donald Trump atanben es arribada l’edat de la post-vertat.
Aquela teoria, la de la post-vertat, defensa que tot çò que dison los mejans de comunicacion e encara mai, los scientifics, son pas vertat. E que se pòt donar un vejaire , una opinion desparièr e contrària, se cal. Mas sens cap d’evidéncia scientifica. Las basa d’aquesta nòva epòca e manièra d’agir son dins las sectas protestatantas mai radicalas del país d’America del Nòrd, que defensan una lectura “vertadièra” de la Bíblia.
Totun, çò que podiá èsser una vision pas scientifica e fins amusanta de la realitat de l’Univèrs, es arribada tanplan a Euròpa. E de sabent e de scientifics començan d’èsser inquiets pr’amor que cal ara tornar defendre de teoiras ja demostradas tre desenats d’annadas.
Atal, ara es dobtat, tornarmai, que lo Solelh es lo centre del Sistèma Solar ( e cal doncas tornar aparar Copernic), que la Tèrra es una planeta plana (sic!) e pas ronda ( ja demostrat dempuèi la fin de l’edat mejana) e que los òmes visquèron amb los dinosaures a la meteissa epòca pr’amor que la Bíblia confirma que la nòstra planeta a solament 6000 ans (quora la sciéncia fa temps qu’a demostrat qu’a mai de 5000 milions d’ans, que los dinosaures s’escantilhèron fa mai de 65 milions d’ans e que l’umanitat es na espècia modèrna qu’a solament 200.000 ans).
Anar contra la sciéncia es una colhonada literala e profiècha pas dengun. O far volontàriament es un fach tras qu’òrre. Totun, las chifras contunhan de créisser: en 1990 arribava pas a 20% la populacion occidentala que cresiá aquelas folariás. Uèi mai de 26% als Estats Units e 33 % a Euròpa creson que lo Solelh torneja la Tèrra. E mai de 30 % d’occitans e 52% d’estatsunitencs que l’òme a pas jamai evolucionat d’autras espècias.
Son de chifras terriblas e de mai en mai inquietantas. Cal luchar amb d’educacion e mai educacion e pedagogia contra aqueles fòls. Se non, l’edat de la folariá tornarà regnar tornarmai sus l’umanitat. E aquò, totes o sabèm, finís per l’arribada, lèu, d’una nòva edat de l’escuritat.
Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
