Carles de Casaus nasquèt l’an 1547 a Marselha dins d’una familha originària de Gasconha, mas que residissiá dempuèi la fin del sègle XV a Provença. De generacions anterioras avián trabalhat dins del govèrn municipal, coma son pepin, que foguèt tresen cònsol de la vila e son paire, encargat dels magasèms e arsenals de Marselha. Lo meteis Carles venguèt “capitani de quartièr” (una sòrta de cònsol de quartièr) e intendent del pòrt.
Mas la vila se vegèt implicada en la convulsada politica francesa del moment. Los conflictes de religion entre catolics e uganauds (calvinistas), fòrça presents a Occitània, èran abituals, malgrat que, fins alavetz Marselha s’èra mantenguda fòrça tranquilla. E lo problèma s’agravèt en morir lo fraire e eretièr del rei Enric III sens descendents. Ara, lo parent mai prèp èra Enric de Borbon, legitim e exiliat rei de Navarra, nascut a Pau (Bearn) mas de religion calvinista. La Liga Catolica repudiava la possibilitat de veire un rei francés calvinista, e comencèt la siá mobilizacion. En qualqu’unas vilas coma Marselha la Liga Catolica èra clarament majoritària entre la populacion.
La primièra revòlta
L’an 1585, trobam un primièr assag d’aderir oficialament Marselha a la Liga Catolica de la part del segond cònsol de la vila, Loís de la Mota Dariès (en aprofechant l’abséncia del primièr cònsol), e d’autras destacats partidaris de la Liga coma lo meteis Carles Casaus. La revòlta foguèt derrotada pel governador de Provença, Enric de Valís, “lo cavalièr d’Engoleime”, un destacat reialista qu’èra parent de la meteissa familha reiala. Los caps de la revòlta foguèron empresonats e executats, levat del meteis Carles qu’atenguèt escapar e trobar refugi als domenis de Cristina Daguerre, Comtessa de Saut, destacada defensora del catolicisme.
Dempuèi aquel moment e pendent tres ans, la lucha per ocupar las cargas de cònsols dins del govèrn municipal se succediguèron, e foguèt evidenta una lucha entre lo partit de la Liga e los reialistas, nomenats aqueles darrièrs amb lo nom de “bigarrats”. Aquela disputa acabava totjorn amb un domeni evident dels reialistas, totjorn apiejats per l’eventual governador de la Provença (malgrat los cambiaments tanben totjorn reialistas, car èran nomenats per la meteissa Corona). Mas l’arribada a Marselha l’an 1588 d’Hubert de Vins, destacat cap de la Liga a Provença, e l’assassinat del cònsol reialista, Antoine Lenche, decantèt la vila clarament vèrs la Liga Catolica. Mas contra tot pronostic foguèt pas nomenat cònsol Carles Casaus.
Aprés, quand se coneguèt la notícia que lo rei Enric III aviá comandat assassinar lo pòrti Enric de Guisa, a Marselha e a tota Provença la tension entre ambedós partits s’accentuèt. Reialistas e catolics convoquèron d’assembladas e d’institucions separadas dins la província, que se consideravan las unicas amb legitimitat. La mòrt del meteis rei Enric III l’an seguent provoquèt que los membres de la Liga reconescan pas lo nòu monarca Enric IV. Segon explican las cronicas “una gigantesca procession dirigida pels cònsols de la vila arribèt fins a la Pòrta Reiala amb una Crotz coma simbòl de mesfisança de la primièra vila cristiana del Reialme”. (Qualqu’unas tradicions ancianas considèran Marselha coma la primièra vila que recebèt a la Gallia la religion crestiana).
Mas los meteisses membres de la Liga tanpauc pas èran en absolut jonches. Carles de Casaus se tornèt a presentar per la carga de primièr cònsol amb l’ajuda del meteis Hubert de Vins, mas la siá candidatura foguèt negligida nòvament car Hubert de Vins aviá insinuada la possibilitat de demandar pontualament ajuda al pòrti de Savòia per aténher la sobeiranetat de Provença respècti de França, e qualqu’unes opinavan qu’aquela ajuda podiá convertir la província en un territòri dependent dels savoians. Curiosament, Hubert de Vins, que moriguèt pauc après assassinat, èra totalament en contra d’aquel possible domeni savoian sus la Provença (defendiá solament un supòrt puntual).
Carles Casaus obtenguèt fin finala la carga de cònsol l’an 1591, amb l’ajuda de la Comtessa de Saut, qui demandèt ajuda al Pòrti de Savòia (que preteniá vertadièrament integrar Marselha als sieus domenis). Après d’unes jorns de fòrça tensions e afrontaments entre las desparièras faccions de la vila, Carles Casaus atenguèt ocupar la bastissa del govèrn municipal e venguèt lo nòu governant de la vila. Lo pòrti de Savòia atenguèt de renfortiments militars per la Liga Catolica provenents del suer, lo rei Felip II de Castelha e I d’Aragon, qui s’aviá autrejat a el meteis la “carga” de defensor mondial de la fe catolica. Anecdoticament, la Comtessa de Saut e lo Pòrti de Savòia s’afrontèron pauc après, e lo meteis Carles Casaus donèt refugi a Marselha a la siá anciana protectritz (fin finala la comtessa e Casaus tanben s’afrontarián per sospèchas mutualas de collaboracions amb d’enemics).
Amb Loís dAix, inicièron la creacion d’una republica catolica independenta a Marselha. Mas recebèron las atacas del Pòrti de Savòia, decebut per aver pas atengut lo contraròtle de la vila e la província e d’autres nòbles, que cobejavan tanben Marselha, o dels reialistas governadors de Provença.
Degun pòt pas negar la volontat de Carles Casaus de governar la vila de manièra eficaça e melhorar la vida dels abitants, mas acabèt vertadièrament en essent un dictator pendent los cinc ans de son mandat. Per manténer la defensa de la vila contra totes aqueles atacs, aumentèt considerablament los impòstes, sustot als commerçants, qu’acabèron en partint defòra de Marselha per la pression fiscala. Carles Casaus expulsèt los parents d’aqueles comerçants e exproprièt las siás proprietats. Expulsèt tanben als reialistas que demoravan dins la vila, en efectuant una clara neteja ideologica.
Mas la siá gestion incorporèt tanben aspèctes positius, coma l’organizacion de l’archiu de la vila amb Robert Ruffi, ont inicièron l’estudi de l’istòria de Marselha. Fin finala, velhèt perque la vila aguès jamai problèmas de neuritud, sustot granatges, e modernizèt l’estructura espitalària de Marselha.
Lo rei Enric IV decidiguèt renonciar al Calvinisme l’an 1593, e après fòrça ans de lucha e tensions, èran pas paucs a Provença los que desiravan reconéisser al monarca e iniciar un periòde de patz. E desbrembam pas que los comerçants desiravan la casuda de Carles Casaus, qui recebèt “de recomandacions” del sieu entorn per desbrembar lo sieu projècte de Republica de Marseilha e reconéisser lo rei Enric IV. Mas Casaus refusava aquela possibilitat, e demandèt e recebèt una iniciala ajuda del rei Felip II de Castelha e I d’Aragon.
Fin finala, l’an 1596, un complòt de personalitats de dins e de defòra de la vila, provoquèt lo sieu assassinat per part d’un militar, Pèire de Libertat, lo jorn 17 de Febrièr, abans qu’arribèsson mai renfortiments ispanics. Carles de Lorena, Pòrti de Guisa e nòu governador “reialista” de Provença assumiguèt lo poder, e la vila retornèt al Reialme de França.
Un article de Francesc Sangar*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
