Joan Brull es licenciat en Drech e Criminologia per l’Universitat de Girona e Mastèr en Drech Animal e Societat per l’Universitat Autonòma de Barcelona. Estudièt costumas, lo benestar e la biologia dels primats e participèt en de congrèsses e de fòrums sul Drech Animal a l’estat espanhòl, Mexic, Equator, e Chile dont d’autres païses. Evalua la proteccion legala dels animals e la siá reconeissença. Es autor de l’assag “Primates: protección, bienestar y derechos”, publicat per l’Universitat Autonòma de Barcelona, e coma volontari de la Fondacion MONA-Centre de Recuperacion de Primats, lo libre fotografic “Made in MONA”.
SAPIÉNCIA.- Existisson mai de 500 espècias catalogadas de primats, e mai que fòrça d’elas son estadas descobèrtas pendent los darrièrs decènnis. Es benlèu per un màger interès en los estudis suls primats pas umans?
JOAN BRULL.- Pensi que la primatologia s’a beneficiat del creissent interès e sensibilitat de la societat vèrs los animals pas umans. Aquò a provocat qu’una part d’aquela populacion se barrèsse a aqueles amb qui avèm mai de semblanças, los primats. Tanben e parallèlament, m’agradariá soslinhar l’importáncia de l’aument en l’ofèrta formativa sus aquel domeni en aqueles darrièrs decènnis. Pensi que lo mercat educatiu s’a vist potenciat amb d’avançadas scientificas e, en aqueles moments, resulta pas malaisit localizar de corses, de seminaris, de congrèsses e, quitament, d’estudis universitaris de Primatologia. Soi convençut que caduna d’aquelas iniciativas permeton recébre, tot l’an, mai de personas que s’interèssan pel sieu estudi. De mai, noirís a la sciéncia de nòus cercaires que melhoran la nòstra coneissença suls primats. Un aprendissatge extrèmament especializat, que gaudís ja de l’incorporacion de la genetica a la practica taxonomica.
S.- Perqué los primats umans son la principala menaça pels primats pas umans? Quinas espècias son mai menaçadas?
J.B.- Apareisson, totjorn, d’informacions inquietantas sus l’estat de conservacion de nòstra planeta. Una destruccion ont los umans avèm un papièr fòrça important. En perpetuant de practicas abusivas dins un mond que pensam amb de recorses illimitats e qu’agotam tròp rapidament. se transformam pas lo nòstre modèl economic de creissement ferotge e mostram pas la volontat de cambiar cèrtas abituds e practicas abusivas, fòrça perjudicialas per la salut dels nòstres ecosistèmas, arribarà un futur immediat preocupant.
Dins aquela natura menaçada, coabitam amb d’autras espècias que patisson lo meteis risc. S’aquelas espècias celebrèsson un concili per debatre la situacion actuala, semblabla a qualque passatge de la “Rebellion a la Bòrda” de George Orwell, expausarián clarament l’incongruéncia de coma una espècia, la nòstra, pòt destruire lo sieu pròpri abitat, e en la manièra e la rapiditat del procès.
Aital, destruissèm la nòstra planeta, e los autres animals amb qui partejam lo mond se veson dirèctament afectats amb la nòstra actitud. Segon d’informacions actualas, publicadas per National Geographic e recuelhudas a la “lista roja” de l’UICN (Union Internacionala per la Conservacion de la Natura e los Recorses Naturals), a la planeta existisson mai de 7,7 milions d’espècias e mai del 20% son en perilh de desaparicion.
Una trista realitat provocada per la destruccion e fragmentacion d’abitats, la caça, lo trafec illegal e lo cambiament climatic. Per classas, trobam afectats lo 34% dels peisses, lo 25% dels anfibís e tanben dels mamifèrs, lo 20% dels reptils e l’11% dels aucèls. En parlant dels primats, trobam a la lista de nombrosas espècias: de gorilhas, de chimpanzés, de mandrins, de maquis, de tamarins multicolors, de monards daurats de nas pichon … Mas, defòra d’aquela familha, observam malastrosament animals tan emblematics coma l’ors polar, lo tigre, lo leopard, las tartugas, los pangolins, l’ors panda, d’aras,…
S.-Es fòrça coneguda l’òbra de la primatològa Jane Goodall e lo sieu libre “Seissanta ans a Gombe”, e a Catalonha l’òbra de Jordi Sabater Pi. La Doctora Goodall Incorporèt tanben un fach simbolic, mas fòrça significatiu: nomenar los primats amb un nòm, e pas amb un numèro. Aquel simple gèst donava una identitat e personalitat a cada individú (pensam qu’als camps de concentracion nazis las personas “perdián” lors nòms e èran identificadas sonque per un nombre).
Jane Goodall a basada la siá vida en la recerca, l’educacion e la conservacion de la vida salvatja. La siá tòca, nos far mai conscients del besonh de la siá proteccion. En residint a Gombe (Tanzania) l’an 1960, ja dempuèi lo sieu començament revolucionèt lo mond scientific. Goodall transformèt la sciéncia amb las siás descobèrtas en espepissant lo comportament dels chimpancés, coma l’usatge d’instruments, la pròpria coneissença, las relacions duradissas e afectuosas tre individús… per comprene melhor l’evolucion umana. Mas Jane Goodall desafièt la convencion scientifica quand causiguèt balhar un nòm als chimpanzés qu’estudiava, malgrat recebre la critica d’autres cercaires, que li recriminèron que lo fach de donar pas de numèros mas de nòms als primats èra pas scientific. De la siá meteissa opinion, trobam d’autres estudioses coma Bekoff, biologista, o lo filosòf Jamieson, qu’afirmèron qu’“es licite donar de nòms als animals estudiats, mas tanben es aconselhable, perque l’empatia aumenta la compreneson”.
A Catalonha, amb Jordi Sabater Pi avèm agut una personalitat principala amb enòrmas aportacions a la coneissença dels primats. Popularament conegut per èsser lo descobridor de “Floquet de Neu” (lo gorilha blanc), devèm valorar lo sieu legat bibliografic, amb d’illustracions artisticas rigorosas e pròchas dels animals estudiats, qu’a permés nos endintrar en la coneissença dels primats, mas tanben en la defensa del besonh de la siá proteccion. E una de las siás frasas celèbras: “Arribarà un jorn quand las generacions futuras s’avergonhiràn de cossí avèm tractat als grands simis, coma nos avergonhissèm ara de l’esclavatge”.
.- Al libre realizas una interessanta vision de la trajectòria del respècte envèrs los animals dempuèi l’Antiquitat. Observam coma al començament, aquel estudi èra un tèma mai dels filosòfes, los escrivans o los scientifics e pas dels juristas. Aquelas consideracions abastavan totes los animals (existissiá pas cap de tractament diferenciat envèrs los primats pas umans).
J.B.- Vertadièrament, se fasèm un agach, observam cossí tradicionalament l’esfèra del Drech a obviada sistematicament la proteccion dels animals pas umans, a l’excepcion de regular cèrtas practicas e d’usatges fòrça determinats. E a parlat basicament quand los utilizam coma simples recorses per nosautres, mas en garantint pas lors benestars e totjorn en respectant los dreches de lors proprietaris. Avèm agut de divèrses estudioses classics que, pauc a cha pauc, establirián las basas de pensaires mai contemporanèus, qu’an avalat la difusion de la nòstra comunautat morala a la rèsta d’animals. Dobrir lo debat etic a permés, o melhor, a facilitat poder depassar l’idèa istorica que los animals son de mèras causas per passar a los considerar d’èssers que senton e patisson, coma nosautres. E de la reflexion, d’acord amb las nòvas recercas scientificas, an preparat l’accés per dobrir la pòrta a la discussion juridica e la siá proteccion legala.
Dempuèi la concepcion classica grèga e romana (Aristòtel) que considerèt los animals coma “de causas creadas solament per l’usatge uman”, fòrça basada en la nocion de proprietat del Drech Roman, malgrat que qualques filosòfes classics coma Plutarc o Porfiri ne divergissián, fins a l’Edat Medeivala, aquel “especisme” (benlèu agravat) contunhèt, malgrat qualques unas consideracions coma las de Sant Tomàs d’Aquino, que aufriguèt una cèrta indulgéncia basada en la correlacion que compòrta la cruseltat contra los animals vèrs la cruseltat contra los umans.
Aristòtel, Kant e qualques autres filosòfes servisson coma exemples evident de l’antropocentrisme imperant pendent l’istòria, almens dempuèi l’epòca classica grèga e romana e que se manten fins als nòstres jorns. Istoricament, l’uman s’es sentit lo proprietari e senhor de la planeta. La mentalitat generalisada defensava que pòt far e desfar cossí desirèsse amb la tèrra, la natura e las creaturas qu’abitan. Amb la creissença d’èsser l’espècia escolhida, situam la nòstra posicion en un tuc ont gardam la rèsta d’èssers vius.
Podiam esperar pas gaire de la sensibilitat d’Aristòtel vèrs los animals, se justificava l’esclavatge, en defendent qu’existisson d’òmes “liures” de forma naturala, del temps que d’autres naisson amb natura “servila”, o definissiá dins una situacion d’inferioritat de femnas e de mainats. Nosautres devèm a Plutarc e a Porfici una primièra defensa en aquelas epòcas ancianas, en considerant que “los òmes an qualques dreches coma los animals»…. E a Sant Tomàs d’Aquino quand compreniá que, quitament, “los animals irracionals son sensibles al dolor”.
Qualques illustrats contunhavan aquela simbiòsi coma David Hume, Voltaire, mas Emmanuel Kant divergissiá. Qualques figuras coma Jeremy Bentham o Arthur Schopenhauer pugnavan per maximalizar la felicitat umana en evitant lo dolor animal, o per caritat e justícia.
David Hume ataquèt lo maltractament animal, en apostant per la nòstra obligacion d’aténher un comportament benigne vèrs los autres animals, del temps que Voltaire denoncièt la “barbara costuma de nos manténer amb de carn e de sang d’èssers coma nosautres”. Mas Kant defendiá tot lo contrari, en vesent l’existéncia dels animals sonque coma simples mejans per l’umanitat; d’aicí la siá consideracion coma causas sens consciéncia pròpria.
Jeremy Bentham capvirèt aquel plantejament. Se li atribuís un pés decisiu en l’aprochament dels animals als umans dempuèi d’un critèri d’egalitat a travèrs de lors capacitat per sentir. En utilizant una de las sías mai celèbras reflexions: “La question es pas se pòdon rasonar?, Nimai pòdon conversar?, Mas pòdon patir?”, Una cita ont podèm situar la basa de la siá fèrma conviccion que los animals pas umans son èssers que sentisson.
Fòrça importanta foguèt Charles Darwin e los sieus estudis que redusissián las diferéncias entre l’espècia umana e los autres animals, e que qu’entraïnèt una granda polemica dins la societat victoriana del sègle XIX.
Darwin, amb los sieus estudis sus l’origina e l’evolucion de las espècias revolucionèt lo mond scientific e la societat generala. Dempuèi d’aquel moment, evidencièt que los umans èrem tanben d’animals e qu’aviam d’ancessors comuns, fòrça prèps amb cèrtas espècias. Las siás conclusions, basadas en l’observacion del mond animal a bòrd del Beagle, poguèron ofrir una explicacion racionala e coerenta de la transformacion dels èssers vius.
Albert Schweitzer considerèt que l’animal pòt patir e lo considèra coma lo nòstre “companhon”. E, de biais estonant, Nietzsche cresiá que lo maltractament animal es una actitud primària e primitiva, que crèa un “supranimal” uman alièn e afrontat a la natura. Es estonanta la postura d’aquel filosòf alemand, perqué qualques unas de las siás teorias foguèron incorporadas a las idèas del nazisme.
Pensaires coma Schweitzer e Nietzsche nos servisson per analisar l’evolucion de la pensada vèrs la rèsta d’animals en l’èra contemporanèa. Lo primièr refortilha la vision de Bentham en afirmant que li importa pas “s’un animal pòt rasonar. Ieu sabi qu’es capable de patir”, e d’aicí la siá consideracion dempuèi d’un plan d’egalitat. Nietzsche afronta lo maltractament animal, que vei coma actitud primitiva e primària, en assegurant qu’existís pas cap de justificacion, solament la volontat d’impausar ligada al nòstre afan de poder.
Fa pas gaire, Peter Singer o Tom Regan luchan contra l’especisme en considerant dobertament que tots los èssers vius meritan de respècte e de dreches. Gary Francione defend que los animals devon èsser pas considerats coma una proprietat privada, e Steven Wise apòsta per lor consideracion coma personas juridicas.
Arribam als ans 1970 amb l’autentic desvelhar de l’etica animal amb filosòfes coma Singer, Regan o Francione. Assenton la capacitat individuala dels animals d’experimentar dolor e patiment, que justificariá lor inclusion al cercle moral de proteccion, la consideracion efectiva de lors pròpris interèsses e en refusant l’idèa de simples recorses. A Francione se li atribuís la vision considerada “abolicionista”. Aquel filosòf apòsta per abolir, e pas regular, lo chaple animal. Reconeis que la violéncia contra los èssers vulnerables es intrinsecament pas drecha e refusa lo supausat chpale “erós”, justificacion de la correnta “benestarista” que vòl unicamsonquet melhorar las condicions de vida estandard dels animals, mai que mai aqueles destinats a la produccion, a èsser manjat. Wise, coma jurista, defend la difusion de cèrts dreches legals basics als animals e la consideracion coma personas juridicas.
S.- Cossí podèm observar, una evolucion positiva, mas ont avèm encara fòrça trabalh pendent.
J.B.- Demòra trabalh pels interèsses. Poiriam afirmar segur que dempuèi qu’avèm de coneissença utilizam los animals per una infinitat d’usatges. E aquela situacion complica los procurar la proteccion reala que meritan, los considerar d’individús amb de valor intrinseca. Lors interèsses serián incompatibles amb las nòstras tòcas, e en perpetuant las practicas actualas. Encara ongan, la majoritat sociala valida la multitud de domenis ont son utilizats: en lo sector alimentari, en l’indústria farmaceutica e en la recerca, lo vestiment, lo mond de l’òci, del torisme… Aquela “esquizofrenia morala”.
Francione, permet considerar un can o gat qu’ajam a l’ostal coma un membre de la familha, mentre avèm al plat un tròç de pòrc, de vaca, de caval o conilh, risèm en vesent un chimpanzé amb bicicleta a un programa de television o pujam los nòstres filhs sus un ase que gira e gira en una fièra medievala. E se, generalament, se manten aquela dinamica e se defend aquel sistèma es, cossí afirma Melany Roy, per la siá “invisibilitat” de la realitat darrièra de tota explotacion. En lo sector alimentari, s’espetan e s’aucisson de bilions d’animals, e encara ara, en plena èra de las nòvas tecnologias, resulta fòrça complicat veire qualqu’un dels procèsses d’aquela produccion. Arriba la publicitat de las entrepresas del sector amb d’imatges de pòrcs sorisents o vacas plan contentas en vastes prats verdes, una vision fòrça desparièra de la realitat amagada darrièra de tot lo cicle.
S.- Analises divèrses “Habeas Còrpus”, amb victòrias fòrça significativas en qualques cases: Suiça, Sandra o Cecília.
Suiça foguèt una chimpanzé que l’an 2007, après d’un decènni *reclosa en un zòo de Bahia (Brasil), gaudís del supòrt d’una ONG que s’adrecèt, en nom d’ela, a la justícia perqué un jutge acceptès un “habeas còrpus” per ela. Malastrosament, malgrat lo succès que lo tribunal admetèsse la siá condicion de subjècte de drech, Suiça poguèt pas èsser liberada en morissent, de forma suspècta, lo jorn anterior al compliment de la resolucion judiciala.
Lo cas de l’orangotana Sandra siá estat possiblament lo mai mediatic, entre los qu’an procurat l’empara d’un animal pas uman amb un habeas còrpus. Los mèdia del mond analizeron lo cas, tanben de la siá efectiva arribada al santuari Center for Great Ape (CGA), de Florida, un centre amb deprimats rescatats o retirats de l’industria del divertiment, de la recerca o del comèrci de mascòtas exoticas. Sandra, nascuda l’an 1986 en un zòo alemand, foguèt transportada d’ans après al zòo de Buenos Aires. La jutgessa Elena Liberatori considerèt que s’agissiá d’un «confinament injustificat d’un animal amb provada capacitat cognitiva”, e li balhèt l’empara en li reconeissent la condicion de “persona pas umana”.
La chimpanzé Cecilia, del zòo argentin de Mendoza, seguiguèt lo camin de l’orangotana Sandra. Lo tribunal resolguèt la considerar “subjècte de dreches”, doncas qu’èra estada “privada illegitimament e arbitràriament del sieu drech de la libertat ambulatòria e a una vida digna” e dispausèt lo sieu traslat a un santuari.
S.- Los primats son d’èssers socials, (a l’excepcion benlèu de l’orangotan) que vivon en de comunautats, mas quand son raubats, gaireben totjorn de mainatjons, e fòrça còps amb lo masèl del sieu grop familhal o comunautari, pòdon desvolopar d’actituds negativas per aquela “cicatritz emocionala”. Quines son los pernicioses efièches d’aquel reaubament?
J.B.- D’estudis realizats an demostrat l’impacte negatiu enòrme del passat que patisson los primats raubats de la sèlva e portats aicí, luènh de lor domeni, siá per activitats d’òci, per experimentacion o per venir animals de companhiá. Se son capturats pichons, es perqué son mai facils d’amagar o transportar, per lors nòvas vidas “utilas”. Pensam quand arriban a l’adolescéncia lors usatges amendrisson, perqué encara son d’animals salde vatges. E sens un rendiment economic, acaban condemnats a demorar barrats tota la vida en gàbias o encenchas de pichonas dimensions, a mens qu’autoritats o entitats proteccionistas s’assabenten de la situacion e pòscan luchar per liberar l’animal d’aquel destin.
Quand son rescatats, es demostrat qu’aqueles primats patisson de doléncias fisicas coma nafraduras, desformacions a las extremitats, de trincaments d’òsses, deficits psicomotors, alopécia, de problèmas de desvolopament, importants mancas nutricionalas, coma tanben de problèmas psicologics coma d’apatia, de fotofobia, de paur, d’agorafobia, dont d’autras conduchas anormalas.
S.- Las condicions de vida als circs e espectacles similars dels primats pas umans (e dels autres animals) son deplorablas. “Pels animals los circs representan una cahavièlha d’ont desvelharàn pas”.
J.B.- Malurosament, avèm fòrça cases. Representa una cachavièlha perqué vivon una vida solitària, empresonats dins una pichona encencha o gàbia tot lo jorn, d’ont sòrtisson sonque un moment, al moment d’èsser utilizats per l’espectacle o per entrenar.
Urosament, la pression sociala a atengut en qualques cases poder arrestar l’usatge de primats pas umans en de campanhas publicitàrias. La majoritat de la populacion pensa que, quand un chimpanzé, per exemple, mòstra los dents a la camèra, nos mòstra qu’es urós e riu. Sabon pas qu’aquel gèst significa paur.
En aqueles darrièrs ans, sèm estats de testimònis de cossí qualques entrepresas retiravan d’anóncias publicitàrias protagonizadas per de primats après campanhas dubèrtas, per exemple, al portal “change.org”. Campanhas promogudas, principalament, per de centres e d’entitats animalistas, qu’amb la recuelhuda de firmas e acompanhats de pression sociala an acabat en essent una realitat. Pensi que la pedagogia a mostrar la vertadièra situacion aquela fàcia o que s’amaga defòra de camèras resulta fòrça importanta per seguir en avançant.
De totes los monards, lo capuchin es una de las espècias mai utilizadas al cinèma, en filmes coma “George de la Jungla”, “Dr. Dolittle”, “American Pie” o “Una nuèch al musèu”, justament filmes ont “a trabalhat” la meteissa capuchina, Crystel. Foguèt aquerida pichona per una entrepresa que provesís d’animals a productoras cinematograficas. Tanplan li an dobèrt un perfil a la Wikipèdia per mostrar al mond que deuriá èsser una “estela” d’Hollywood. L’autre jorn legissiá que la revista “People” aimèt que, per cada produccion, l’empresa podiá ganhar 250.000 dòlars. E mai que poiriá èsser mens argent, li son atribuidas 30 filmes e programas de television, e podèm sospechar cossí lo primat auriá generat d’intradas d’argent fòrça importants per l’empresa.
S.- Parlam de divèrses documents mondials de preservacion e de proteccion dels animals, la Declaracion Universala sus Bioetica e de Dreches Umans, la Carta Mondiala de la Natura, lo Great Ape Project. E parlam tanben de CITAS (Convencion sul Comèrci Internacional d’Espècias Menaçadas de Fauna e Flòra). Quinas son las siás tòcas? E lo sieu “modus operandi”?
J.B.- Los primièrs documents apareisson citats al libre per l’interès que suscitan coma acòrdis de volontats en la proteccion de la natura e dels animals que l’intègran. Podèm soslinhar tanben que son de resolucions lausablas mas pas obligatòrias legalament. A diferéncia de la Convencion CITAS, d’obligat compliment pels sieus 184 membres, ont trobam totes los estats de l’Union Europèa. Aquela convencion s’aprovèt amb la tòca de protegir aquelas espècias de flòra e fauna silvèstra mai menaçadas per l’explotacion comerciala.
Considèri que parlar de la siá efectivitat per combatre lo trafec illegal d’espècias seriá dintrar dins un autre debat, mas establís los paramètres legals per contrarotlar, amb los permises autrejats pels estats, lo trafec transfrontalièr d’espècias en perilh de subrevivénçia. Acompanha la proteccion de la CITAS, en lo domeni europèu, lo Reglament CE 338/97, tèxtes que venon refortilhats per la nòrma intèrna de cada estat.
S.- Catalonha foguèt importante pendent la década de 1980 a l’ora de regular amb una lei lo respècte e proteccion dels animals.
J.B.- D’efièch, Catalonha foguèt la primièra a aver de disposicions per amelhorar las condicions de vida e benestar dels animals en recebent lors besonhs etologics, mas tanben en dirigir, a l’Estat espanhòl, lor consideracion coma d’èssers vius dotats de sensibilitat. Una reconeissença, tanben extensiva a Euròpa dempuèi lo Tractat de Lisboa aprovat l’an 2007, mas pas recolhit al Còdi Civil espanhòl fins l’an 2021, amb la Lei 17/2021, de 15 de decembre. Tanben cal parlar de la recenta lei, tan reclamada dins lo marc espanhòl, Lei 7/2021, de proteccion dels dreches e lo benestar dels animals.
A l’Union Europèa, e mai qu’avèm encara fòrça problèmas, existís una importanta legislacion consacrada exprèssament e dirècta a la proteccion animala, mas tanben indirècta. Una tòca foguèt lo Tractat de Lisboa qu’incorporèt lo concèpte de “benestar animal” qu’es estat lo centre de la legislacion europèa. La majoritat d’aquela legislacion es atenguda mercés a la pression sociala, que mòstra un cambiament de paradigma e consciéncia dins la societat europèa.
E parlam de las cinc libertats basicas. Que l’animal patisca pas set, nimai fam ne marrida noiridura. Tanpauc estranci fisic nimai termic. Ne dolor, de lesions o de malautiás. Que siá capable de mostrar la majoritat dels sieus patrons normals de conducha car gaudisson de l’espaci necessari e las installacions adequadas. Que sián lotjats en companhiá d’autres individús de la siá espècia. Qu’experimente pas ne paur nimai estranci.
La legislacion europèa a avançat amb cèrts melhoraments en las condicions de vida dels animals, amb una evolucion centrada principalament, dempuèi la primièra directiva de l’an 1974, sus lla pèrda de coneissença dels animals abans de lor sacrifici, en lo domeni dels animals destinats a la produccion de carn. Mas la dirèctiva vòl pas finir amb l’explotacion animala, mas cossí soslinhèron destacat los critics pel “benestarisme”. Presentan sonque la situacion mai amabla davant l’opinion publica. Aital, per exemple, quand lo consumidor final anarà al supermercat, avalorarà lo fach de veire un cartèl ont ditz Benestar animal”. Mentre las estructuras del chaple dels animals demòran e creisson, aquela legislacion vòl minimizar lo dolor sens remèdi e lo patiment qu’aquela explotacion industriala d’animals genèra.
S.- E la Declaracion dels Simis. Drech a la vida, a la proteccion de la libertat individuala e proïbicion de la tortura.
J.B.- Dempuèi los ans 70, amb la publicacion de la Declaracion dels Grands Simis, promoguda per Paula Cavalieri e Peter Singer, la situacion es pas gaire melhora pels nòstres familhars evolutius mai pròches. Coma acòrdi d’intencions, lo tèxt defend dreches minimalss, basics, per la “comunautat parièra”, coma an dich qualques autors. Ongan encara contunham d’aver de gorillas, de chimpanzés e de bonobos o d’orangotans, per exemple, presonièrs en de pargues zoologics o en los utilizar al mond de l’òci. L’Estat espanhòl, amb la nòva Lei 7/2023, a assumit lo compromís de presentar un projècte de Lei de Grands Simis . Veirem s’arriba a se far realitat.
S.- Tota la legislacion publicada servís pas (es solament una declaracion de bonas intencions) sens mesuras adequadas per la siá drecha aplicacion e supervision. E tota legislacion a de besonh una drecha conscienciacion sociala, amb lo sistèma educatiu e los mèdia, per qué totes ajan lo concèpte de la biodiversitat animala e vegetala de la planeta. Sèm pas los proprietaris de la Tèrra, los umans. Qué diriás a las nòvas generacions sus la proteccion de la biodiversitat, e dels primats pas umans en particular?
J.B.- Los diriá segur que velhar per la natura e los d’animals es una tòca de totes. Voldriá los dire que totes devèm participar de lor proteccion o lo futur de fòrça espècias en dangièr. Pensi qu’es fòrça important que los mainats comencen de se conscienciar de l’importància de preservar lo nòstre entorn, cadun dins de las siás possibilitats. Tanben de demanar de melhoraments legislatius favorables. Cal apelar a la consciéncia collectiva, la fòrça per avançar amb de rèptes futurs e daissar d’abusar de la nòstra planeta e totes los èssers amb qui convivèm.
S.- Parlam de FONDACION MONA e d’autres centres.
J.B.- Tres importants centres referencials de rescat de primats son la Fondacion Mona, situada a Riudellots de la Selva (Catalonha), lo Centre Rainfer, a Madrid, e AAP Primadomus, al País Valencian.
Son de centres privats, amb fòrça ans d’experiéncia, e que rescatan de primats intervenguts per las autoritats amb la tòca de los reabilitar, après d’aver subreviscut a malaurosas condicions patidas pr’amor de lors ancians proprietaris. A la Fondacion Mona trobam de chimanzés e de macacos. Dempuèi l’an 2016, a AAP, tanben dispausa d’un luòc per grands felins, tanben provenents basicament del mond de l’òci e los animals de companhiá.
S.- E una question personala. Ès Licenciat en Drech e en Criminologia. Cossí arribères al mond dels primats pas umans?
J.B.- Arribi als primats après conéisser la Fondacion Mona. En essent nascut a la region de Girona, ans endarrièr la visitèri tres còps, e m’estonèt la siuena tòca. Las visitas guidadas me dobriguèron un mond e, l’an 2015, residiguèri al centre amb una formacion e comencèri a collai trabalhar coma volontari. D’aquel volontariat, l’an 2019 nasquèt l’òbra solidària “Made in Mona”, un libre fotografic que ne soi plan orgulhós.
Continuèri amb Mona, e amb dos sojorns al Centre Rainfer, als ans 2020 e 2021. Son estats ans en lo domeni de la Primatologia amb de divèrses corses d’especializacion e de seminaris, en culminant l’an 2020 amb la defensa del trabalh final del Mastèr de Drech Animal e Societat, a l’UAB, sus la proteccion legala dels primats pas umans. Un estudi que me faguèt possible l’escassença de publicar lo libre “Primates: protección, bienestar y derechos”, en decembre de 2022.
Las fotografias son de primats suenhats per los Centres de Recuperacion e Rabilitacion de la Fondacion Mona, situada en Riudellots de la Selva (Catalonha) e la Fondacion Rainfer de Madrid (Espanha).
Cossí podètz obténer los libres?
– “Primates: protección, bienestar y derechos”. Lo libre fisic a librariás e Unebook, Amazon, Abacus, FNAC, Casa del Libro… Lo libre electronic a Unebook
[https://www.unebook.es/es/ebook/primates-proteccion-bienestar-y-derechos_E1000024091]
o a Play Store [https://play.google.com/store/books/details/Brull_Barco_Joan_Primates_protecci%C3%B3n_bienestar_y_d?id=-dumEAAAQBAJ]
– “Made in MONA” A la botiga fisica o online de la Fondacion MONA [https://fundaciomonashop.org/ca/papereria/177-made-in-mona-2-edicio.html]
Fotografias balhadas plan coralament per la Fondacion Mona e la Fondacion Rainfer
Una entrevista de Francesc Sangar*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
