Totes sèm d’acòrd a l’ora de dire que lo panda gigant es un dels mamifèrs pus bèls e simpatics de la planeta. Pasmens, la sieuna istòria naturala es plan curiosa, car es un ors que sonque manja de bambó. E, quand lo bòsc de bambó morís un còp cada dètz ans, cossí fa lo panda ?
Lo panda gigant (Ailuropoda melanoleuca) es un mamifèr de l’òrdre dels carnivòrs malgrat que 99% de la sieuan dièta siá sonque vegetala. Fins fa pas gaire que lo sieu cosin èra lo panda roge. Totun, un estudi genetic e molecular recent demostrèt que son pas de familha, malgrat aver lo meteis nòm.
Lo panda recep son nòm nepalès ponya qu’es, totun, usat tradicionalament per parlar del panda roge. Lo nòm tradicional dels chineses, d’ont es nadiu, es mo, malgrat aver cambiat mai d’una desena de còps al long de la larga istòria chinesa. Uèi es nomenat xiong mao (que vòl dire gat ors pr’amor d’una lectura marrida dels caràcters chineses quand deuriá èsser ors gat).
Una origina misteriosa
Lo panda, doncas, es tras que bèl, mas es plan menaçat encara uèi pr’amor de la desforestacion e la pèrda constanta d’abitat. Òm cre que i auriá en 2023 aperaquí 3.000 pandas a las montanhas centralas de China e aperaquí gaireben 400 en de pargues zoologics chineses (95%) e internacionals.
Es un ors pr’amor que lo sieu sistèma digestiu pòt acceptar carn. Aquò, se un animal es erbivòr, provòca la sieuna mòrt rapida. Es pas lo cas del panda, que manja (fins a un 99%) de la sieuna dièta) de bambó. La denticion del panda demorèt tanben coma la d’un animal carnivòr.
Aquò vòl dire qu’es un mamifèr qu’evolucionèt plan fa pas gaire – benlèu pr’amor que podiá pas manjar res mai e comencèt a manjar de bambó -. Mas uèi, lo sieu sistèma digestiu sonque profecha 17% de tota la cellulosa de bambó manjada. Pr’amor d’açò pòt manjar fins a 20 Kg de bambó de biais jornalièr, manjar pendent mai de 14 oras jornalièras e defecar fins a 40 còps cada jorn.
Çò es dire, que lo bambó balha pas gaire d’energia a aquel ors evolucionat. E provoquèt de cambiaments en la sieuna conducha, car se pòt, vòl pas jamai pérdre d’energia, e pr’açò assaja de trapar pas d’autres pandas – una femèla en zèl ne seriá una bèla excepcion- car vòl pas pérdre gaire d’energia en d’escontres socials. Tanpauc aima brica las montanhas, pr’amor que demòra fòrça las. Per conéisser un mamifèr aital, benlèu avèm de besonh conéisser un pauc melhor la sieuna istòria evolutiva.
Una origina europèa
Foguèt fa pas gaire, en 2012, quora foguèt descobèrt l’ancesor natural dels pandas e d’autras espècias d’ors actualas. D’arqueològs catalans descobriguèron las rèstas fossilas d’una espècia nomenada Kretzoiarctos, que balhariá, puèi, lòc als pandas.
Car lo panda, e òm sap pas perqué encara uèi, decidiguèt se desseparar de la sieuna familha d’orses en tot daissar una dièta omnivòra tipica e començar a manjar sonque bambó, malgrat que tanben manja d’insèctes, de fuèlhas, de fruches e de campairòls (1%). Aquò se debanèt fa aperaquí 4 milions d’ans. Puèi encara, e fa sonque 300.000 ans, l’espècia se devesiguèt tornarmai en doas sosespècias (actualas): lo panda de Sichuan e lo panda de las montanhas de Qinling. Los pandas de Quinling son desparièrs dels autres pandas, car son blancs e bruns en lòc de blancs e negres. E tanben an dents màgers.
Per demostrar qu’es un mamifèr qu’evoluciona encara ara – cossí fan totes los animals – los cercaires remembran qu’a fòrça pauca energia del bambó, que sovent a de besonh mai d’una espècia d’aquela planta per subreviure (normalament ne manja fins a 25 diferentas) e que necessita migrar a d’autras regions quand lo bòsc de bambó morís cada 10 ans. E cossí fa alara lo panda gigant ?
Çò de mai normal per un mamifèr quand lo sieu abitat es void es se n’anar. Es çò que fasiá lo panda tradicionalament. Totun, e aquò es una de las màgers menaças actualas que patís lo panda que demòra en la natura, aquò es un recors que lo panda actual pòt pas pus far, pr’amor de la desforestacion del sègle XX e XXI, que daissèt de populacions (malgrat qu’en creissença) de pandas totalament isoladas e que pòdon pas se n’anar a d’autras regions per cercar mai de bambó.
Aquò tanpauc es brica bon per l’espècia, car totjorn los meteisses especimèns en una forèst provòcan, amb lo temps, de crosaments d’individús qu’an un ADN semblable. E l’immunitat e abilitats del panda seràn mendres. Fins a l’extincion finala.
Per o arrestar, los chineses bastiguèron mai de 40 resèrvas naturalas per los protegir. E an lo projècte de ne bastir 30 mai e restacadas entre elas, çò que poiriá ajudar lo panda a ganhar diversitat genetica.
Un ors blanc e negre
La morfologia del panda gigant es coneguda per totes pr’amor de la television e lo cinema. Las colors blanca e negra ajudan lo panda a demorar sens èsser vist en d’abitats montanhoses amb de ròcas o de nèu. Es tanben l’ors qu’a la coa pus longa de totas las espècias del mond.
Lo panda es terrèstre mas pòt pas montar plan se vòl sus un arbre. Son solitàris e sonque trapan d’autres pandas per se reproduire e pro. L’aulor daissada per de glandolas perianalas ditz tot al panda sus de possibles visitants al sieu territòri. Car, se lo mascle es territorial, encara o es mai la femèla amb d’autras femèlas.
Aital, aquela aulor balha tota l’informacion al panda: lo sèxe, se la femèla a lo zèl, l’edat, lo genre, lo caractèr, se es violent o pas, e ont viu o vòl viure. Se l’aulor d’un panda màger, o pus jove, o que pòt ganhar lo panda es trapada, lo panda se’n anarà del lòc e assajarà de lo trapar jamai, malgrat la dintrada dins son territòri. E tot aquò sens veire jamai l’autre panda !
Un orson qu’es un joièl
La taxa reproductiva del panda es plan baissa e sonque arriba cada dos ans. Lo zèl arriba entre los meses de mars e mai e sonque demòra 2 o 3 jorns. Lo mascle copularà amb la femèla divèrses còps per assegurar la capitada biologica del fenomèn de la vida. La maire panda a sovent dos orsons – mai rar 3 -. Mas sonque suenharà un e pro e l’autre morirà. Aquò es, segon los cercaires, pr’amor que sonque a d’energia per ne suenhar un e pro.
La gestacion demòra entre 95 e 160 jorns, e los pichons pesan entre 90 e 130 gramas, çò es fins a 800 mens còps lo pés de la maire (en umans es sonque de 20 còps mendre). Lo mascle, aprés copular, ajudarà pas la maire e cal balhar de lach a l’orson entre 6 e 14 còps de biais jornalièr durant 30 minutas cada còp. Aital, la maire sonque a 3 o 4 oras cada jorn per se noirir ela meteissa. Es un dels periòdes pus delicats per la vida del jove panda.
Malgrat aver pas de predators naturals, quand l’orson demòra sol a la tuta, pòt èsser atacat per de leopards de la nèu, lo pièger enemic qu’a aquesta espècia.
Lo panda demorarà amb la sieuna maire pendent un an abans de començar a manjar plan bambó. Puèi demorarà al sieu costat encara un autre an abans de l’abandonar e assajar de trapar un territòri per el meteis. Se vivon en la natura, los pandes pòdon arribar a viure entre 13 e 15 ans. En de pargues zoologics fins a 38 ans.
Un autre trach biologic singular de la sieuna dièta es lo poison qu’a lo bambó. Un panda jove pòt pas manjar de bambó sens manjar abans de femsas de la maire (cossí se debana en çò del koala australian amb l’eucaliptus). Puèi, encara, digerirà fins a 66 mg de cianid cada jorn. Lo cianid es toxic per totes los animals. 80% d’aquel cianid arribarà a l’exterior de la mand de l’orina del panda. 20% que demòra serà neutralizat per d’antitoxinas produsidas pel pròpri panda. Estonant, vertat ?
Lo panda gigant es un mamifèr excepcional. Per la sieuna morfologia e colors mai tanben per la sieuna dièta e consequéncias sul cors del panda. E dublidètz pas jamai que, malgrat que polid e simpatic, es un ors e pòt plan atacar d’umans. Per çò cal l’espepissar luenh e pas lo provocar jamai. Se aquò fasèm, benlèu n’i aurà encara lo pròplèu milièr d’ans malgrat la sieuna tras que critica situacion.
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
