Home PALEONTOLOGIA ISTÒRIA DERA VIDA (8); TANBEN DITA EVOLUCION
ISTÒRIA DERA VIDA (8); TANBEN DITA EVOLUCION
0

ISTÒRIA DERA VIDA (8); TANBEN DITA EVOLUCION

0

Pendent eth Permian (hè entre 286 e 248 milions d’annades) eth movement geologic contunhèc; Gondawana e Laurasia se situèren mès pròp, Asia truquèc damb Euròpa e neisheren es montanhes des Urals. Índia truquèc damb Asia e neishec er Imalaia e en America neisheren es Apalaches. Pendent era fin d’aquera epòca solament i auie un continent gigant; Pangèa.

Dimetron siguec un des predators mès perilhosi deth Permian.

Atau, e maugrat que pendent eth començament deth Permian se debanèc ua edat glaciau en sud e ua queiguda des nivèus dera mar en tota era planeta, eth movement de Gondwana vèrs eth nòrd provoquèc un clima mès e mès caud. Ath còp, mès e mès regions de Laurasia vengueren mès seques e es desèrts s’espandigueren.

Ena mar i auie fòrça braquiopòdes qu’auien com competidors es molluscs bivalvs. Mès tanben auien maishères poderoses e minjauen lèu trilobites e d’auti mariscs. Tanben i auien fòrça espècies d’anfibians maugrat qu’en aigua doça.

Un des predators marini mès grani siguec Eryops, que hège 2 m de longada. Minjaue reptils mès petiti e tanben d’auti anfibians e dilhèu tanben peishi. Ath sòn costat i auien d’auti predators fòrça estranhs com Diplocaulus o Diploceraspis. Ambedus auien un cap plan fòrça estranh e es scientifics encara non saben aué entà que servie.

Damb aqueri predators quauqui anfibians desvolopèren naues defenses, son es coneishudi com grapauds-armadillo. Totun, quan eth clima venguec mès sec fòrça d’aqueri anfibians demorèren isoladi en petites zònes de paluns e damb eth temps desapareisheren toti eri. Solament es reptils mès ben adaptadi as naues condicions de vida dera planeta poderen començar a espandir-se mès e mès.

Diplocaulus tanben visquec pendent eth Permian.

Era conquista des reptils

Es prumèri reptils èren petiti e minjauen sustot artropòdes e vèrmes. Evolucionèren lèu vèrs espècies mès e mès granes que ja podien caçar d’autes espècies de reptils mès petites. Ath còp, desvolopèren maishères mès granes entà caçar milhor.

Bèri uns d’aqueri, com Mesosaurus tornèren entar aigua. Pendent era fin d’aquera edat ja i auie un nau grop de reptils fòrça mès rapids e fòrça semblant as mamifèrs; es gorgonopsians.

Aqueri animals auien longues pautes e pr’açò podien córrer mès. Auien tanben es dents mès granes. quauques d’aqueres prumères espècies evolucionèren entà minjar solament plantes. Auien besonh de minjar fòrça e donques grani estomacs. E pr’amor d’açò vengueren mès grani. Mès d’auti qu’èren carnivòrs tanben vengueren mès grani.

Espècies com es dicinodonts podien èster com un arrat o ua vaca. Era majoritat demorauen en tèrra mès tanben n’i auie que viuien en aigua. Ath sòn costat i auien es pelicosaures, com eth Dimetrodon, que hège enquia 3,5 m de longada. Auien granes aletes ena esquia entà contrarotlar era temperatura corporau: solament quan auien chucat pro calor deth solei pendent eth maitin podien començar a mòir-se entà caçar. Sigueren uns des predators mès perilhosi d’aquera edat.

Pendent eth Permian Gondawana e Laurasia se situèren mès pròp.

Era fin deth Permian siguec ua edat fòrça dolenta entàs èsters viui. Mès d’un continent truquèc damb d’auti e se formèren naues vals e eth clima e es nivèus dera mar cambièren fòrça. Milions d’animals e plantes non poderen adaptar-se e moriren. Siguec era pejor extincion dera istòria dera Tèrra pr’amor que lèu era meitat de totes es familhes d’animaus moriren alavetz. En mar era extincion arribèc enquiath 90%.

Totun, que quauqui grops de reptils evolucionèren entà auer sang cauda; podien atau bolegar-se milhor e caçar d’ua manèra mès rapida. Quauqui, com es cinodonts, auien enquia peth. Mès non  poderen evolucionar mès pr’amor dera arribada d’un nau grop de reptils qu’auec un espandiment susprenent: es dinosaures. Solament es cinodonts mès petiti, que caçauen pendent era net poderen subreviure entara era naua edat: era edat des dinosaures.

Era Redaccion

Aguest article ei publicat gràcies a un acòrdi de cooperacion damb www.aranes.club, era pagina web entà apréner aranés de forma gratuita

Christian Andreu Nasquèt a Barcelona en 1972, estudièt jornalisme a l’Universitat Autonòma de Barcelona e son especialitat es la politica internacionala. Parla uech lengas dont l'occitan. A publicat lo libre Art i Lletres a Horta-Guinardó e a collaborat totjorn amb de jornals catalans, bascos e occitans coma La Veu del carrer, El Punt, Egin, A vòste e Jornalet. Es maridat, a dos enfants, Jana e Roger, e demòra a Reus.