ISTÒRIA DE LA VIDA (7); TANBEN DICHA EVOLUCION
Lo Carbonifèr foguèt una edat de la planeta que se debanèt entre fa 360 e 286 milions d’ans. Sonque i aviá aperaquí dos continents gigants; Laurasia e Gondwana. Solament a la fin d’aquela edat geologica aqueles dos supercontinents venguèron mai pròches. Aquò entraïnèt la formacion de nòvas regions amb de montanhas e tanben grandas erupcions volcanicas. Lo clima venguèt pauc a cha pauc mai freg e, fin finala, i aguèron fins a doas edats glacialas.
Un environament plan diferent del de començaments del Carbonifèr car quand aquela edat comencèt la majoritat de la tèrra aviá de condicions tropicalas. Los oceans èran pauc prigonds e fòrça luòcs de la còsta foguèron envasits per la mar: e aquò voliá dire que los paluns s’espandiguèron mai e mai.
Aquel clima caud e umit foguèt lo luòc ont nasquèron grands bòsques de falguièras gigantas e tanben las primièras plantas amb flors. La produccion d’oxigèn d’aquelas provoquèt l’arribada a de nivèls parièrs als de l’atmosfèra actuala. I aguèt d’arbres amb 45 m de nautor e mens invertebrats per manjar la vegetacion mòrta qu’arribèt a formar vertadièras montanhas. Als paluns i aviá tanben aquelas montanhas de vegetacion mòrta que puèi seriá carbon.
D’artropòdes en defòra de l’aiga
A mai de las plantas i aviá fòrça artropòdes. D’artropòdes qu’avián daissat l’aiga. Los insèctes s’i adaptèron plan. Uèi i a mai d’1 milion d’espècias diferentas d’insèctes e benlèu encara cal ne descobrir 30 milions pus, segons los cercaires.
Dins d’aquela selva tropicala la creissença vegetala èra fòrça rapida e i aviá pas pro bacterias e campairòls per descompondre tota aquela matèria mòrta del bòsc. Lo clima dins la jungla èra tras qu’umid. Al costat dels insèctes i demorèron tanben los primièrs anfibians que i aguèt jamai a la planeta. Avián de grands uelhs e lo nas en naut del cap. Aquò ajudava plan quora èran dins l’aiga, èran coma de salamandras gigantas. Èran de predators òrres.
Qualqu’unes d’aqueles anfibians cresquèron fins als 8 m de longor. N’i aviá encara de mai grands malgrat que sonque podián viure dins l’aiga. Los mai pichons, tanben coneguts coma microsaures, se noirissián dels insèctes que i aviá sul tèrra.
Pendent la fin del Carbonifèr s’espandiguèt un nòu grop d’animals, los primièrs reptils. Èran plan pichons e lor pèl ajudava a demorar totjorn sul tèrra sens necessitat de tornar a l’aiga, coma se passa en çò dels anfibians. Lor noiridura èra pertot: de vèrms e d’insèctes. Evolucionèron lèu vèrs d’espècias màgers.
Los uèus dels reptils tanplan avián un avantatge suls dels anfibians: èran pas flacs mas durs e los pichonèls que i naissián èran ja coma los adults. Dedins l’uèu i aviá una pichonèla bòssa amb d’aiga e una autra amb de noiridura. Tota aquela defensa liquida tanben protegissiá l’animal dels trucs. Quand èra ora sortissián del uèu per eles meteisses. Demoravan mens de 40 milions d’annadas per l’arribada d’uns reptils gigants que farián istòria pendent prèp de 200 milions d’ans. Los reptils comencèron a venir pus e pus grands e lèu vendrián dinosaures.
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
