Perqué es huelhes de bèri uns arbes son vermelles ? Era clorofila balha era color verda que desapareish en quauques espècies d’arbe pendent era tardor. Açò ei atau pr’amor qu’es plantes son organismes fotosintetics, çò ei que cambien era matèria inorganica en organica gràcies ara energia deth Solei.
Entà açò poder hèr es plantes usen era clorofila, un pigment fòrça abondiu destinada a hère ra fotosintèsi. Era clorofila mòstre era color verda e chuquen tota era rèsta de colors, Ei pr’amor d’açò qu’es plantes an era color verda. Mès non ei atau tostemps. I a còps qu’es huelhes non son verdes.
Arbes caducifòlis
Es arbes caducifòlis, çò ei es que pèrden es huelhes quan arribe era tardor situen en pausa era fotosintèise açò provòque ua degradacion dera clorofila. A arriben d’autes pigments. Son es carotenoïdes que, amassa damb es carotèns, balhen ua color iranja o vermelha as huelhes des arbes. O encara es xantofiles, que balhen ua color auria.
Era foncion des caretinoïdes ei protegir (filtren es arrais ultravioleta) e ganhar mès energida solar entà poder contunhar damb era fotosintèsi. Aguesti pigments non son en es teishuts fotosintetics des plantes pr’amor que tanben pòden èster trapadi en es flors en era fruta.
Segontes era cercairaLisa Pokorny Montero, deth Reiau Jardin Botanic espanhòu, quan non i a mès clorofila, era color verda ja non ei mès era color majoritària en es arbes e aqueri pigments comencen a poder èster vists. Ei pr’amor d’açò que ena tardor ia huelhes damb colors coma era iranja, aurió o era color bruna.
En emisfèri nòrd açò ei çò que passe en Euròpa. Tanben en èst d’America deth nòrd e d’Asia mès ailà es colors son, mès qu emès, vermelhes. Açò ai ataua pr’amor d’auti pigments que bakhen aqueres colros vermelhes e encara blaues, gaireben neres.
I a dus grops de pigments, çò diguèt Lisa Pokorny, d’un costta auem es antocianies e d’un aute es betalaines. Enes plantes que i a antocianines non i a betalaines. Era remolatxa, deth genre Beta, qu ebalhe eth nom as betalaines. Dins d’aqueres i a esbetacianines, que balhen colors vermelhes mè stanben violetes mès tanben i a es betaxantines, ue balhen ues colors auries e iranges, coma es carotenoïdes. Aguesi pigments son en es cactus, e es bledes mès non es es arbes.
Es pigments que i a, mès que mès, en America deth nòrd e en Asia balhen ues colors vermelhes e violetes estonantes damb era ajuda des antiocines. Son es pigments que balhen aqueres colors espectacloses pendent era tardor as bòsqui mixtes d’aqueres regions e que provoquèc un torisme que solament vò véder aqueres colors. En Carolina deth nòrd, prèp des montanhes Apalache, en Estats Units, quan arribe era tardor i a fòrça toristes entà poder véder aqueres beròies colors.
Tot çò de contràri passe damb es carotenoïdes e es betalines que i son maugrat era color sea verda pendnet era tardor. Se i a mè slutz pendnet era tardor es colros vermelhes e blaua ei fòrça mès intensa. E es antocionines, çò apondèt Lisa Pokorny, es antocionines son tostemps es arresposables dera color vermelha de cèrtes espècies d’arbe.
Era Redaccion
Fotografia principau: Nicolas Raymond/CC.
