L’agla filipina (Pithecophaga jefferyi) es la màger agla de filipinas e tanben es una de las màgers aglas de la planeta. Aperten a l’òrdre dels accipitrifòrmes e es familha dels Accipitridae. I a pas de sosespècias e es en grèu fandièr d’extincion malgrat las chifas donadas pel govèrn filipin. Lo sieu declin los darrièrs tempses foguèt plan prigond pr’amor de la desforestacion.
Tanben es una de las aglas mens estudiadas pels etològs de la planeta pr’amor que sonque foguèt descobèrta en l’an 1896. Abans se pensava qu’èra una agla menjadora de monins mas d’estudis recents confirman que tanben a d’autras predas dont de pichons de mejans mamifèrs e atanben d’autras espècias d’aucèl, coma los calaus.
Lo sieu nòm scientific, pasmens, fa referéncia a la sieuna dièta de monins, pr’amor que phitecus vòl dire monin en latin e phagus manjaire. Aquò es aital pr’amor que, quora foguèt descobèrta pendent la fin del sègle XIX los indigènas de la region afirmèron al sieu descobridor que sonque viviá de la caça de monins.
Per ansin, foguèt demostrat fa gaire annadas que tanben caça divèrses tipes d’anfibians e de reptils, coma de sèrps e de varans a mai de monins e de calaus. En 1940 los sieu abitat encara s’espandissiá per la jungla de las illas filipinas de Luzon, Samar, Leyte e Mindanao e que n’i avián fins a 6.000 especimèns. Uèi, pasmens, lo sieu ecosistèma venguèt plan reduch e sonque podèm trapar d’aglas filipinas a las illas de Mindanao e Luzon e sonque ne demorarián un pauc mens de 400 individús. Sonque pr’açò es una espècia que pòt èsser classificada coma en dangièr genetic grèu.
De soslinhar que la feme es fins a un 20% màger que lo mascle e que pòt arribar a pesar fins a 7 Kg. La sieuna envergadura alara arriba a mai de 2 mètres de longor. Totun, venguèt coma una de las màgers aglas del mond per rapòrt a las sieunas mesuras e pés. Lo sieu espèr de vida, d’un autre caire, pòt arribar plan a mai de 60 ans en estat natural.
La situacion de l’espècia es critica. Pr’açò foguèt fondat en 1976 un cèntre per la suenhar. Totun, sonque i a aperaquí 3 o 4 desenas d’especimèns e foguèt plan malaisit poder veire nàisser (e subreviure) d’aucelons d’agla filipina fins fa gaire. D’en primièr las femèlas luchavan e aucián los mascles. Puèi, los uòus èran pas fèrtils. En 1992 nasquèt lo primièr aucelon e en 2001 nasquèron dos aucelons mai. Uèi i a 9 ( de 23 aglas) especimèns nascuts en aquel cèntre.
L’importància environamentala d’aquesta agla es plan granda. D’en primièr, pr’amor qu’es una de las màgers aglas del mond e lo sieu fin, uèi, seriá plan trist. Mas atanben es una espècia endemica de Filipinas, çò qu’auriá d’entraïnar un màger esfòrç per part de las autoritats d’aquel país a l’ora de la suenhar e protegir melhor, pr’amor qu’encara es caçada e manjada pels abitants locals d’aquelas doas illas filipinas.
Un aucèl de preda generalista
L’agla filipina es gigantassa. Fa fins a 102 cm e longor e pòt pesar plan fins a 8 Kg. A lo bèc grand e la sieuna color es blanca a la part superiora del cors e blanca en dejós. Totun, una de las caracteristicas pus singularas d’aquesta espècia son las plomas qu’a endarrièr del cap, que pòdon montar plan e demorar verticalas, çò que balha una imatge impressionanta d’aquesta agla asiatica.
Quora las sieunas mesuras foguèron restacadas amb las vesinas aglas asiaticas d’Steller e d’Harpy, foguèt descobèrt que, malgrat que las meteissas èran aperaquí las meteissas, lo pés de l’agla filipina èran plan naut, çò que fa d’aquesta espècia la màger del mond pr’amor del sieu pés e la sieuna envergadura alara.
Totun, tanplan es una espècia que patiguèt e patís encara uèi la desforestacion actuala del sud-èst asiatic pr’amor que demòra sonque a la sèlva pus prigonda de Luzon e Mindanao. De remembrar qu’en Filipinas e pr’amor qu’es considerat l’aucèl nacional, es enebit ne aucir una, e se se aquò es fach l’uman pòt anar fins a 12 ans a la preson.
Los noms locals d’aquestsa bèla agla son àgila haribon o banog. Pendent lo començament del sègle XX se pensava qu’èra familha pròcha de l’agla d’Harpy. Totun, dempuèi 2005 l’analisi genetica de l’espècia demostrèt qu’aquò es pas aital e qu’es mai pròcha benlèu de las aglas caçadoras de sèrps.
Lo crit de l’agla filipina atanben es plan singular e pòt èsser escotat luenh. Lo sieu abitat son las montanhas amb de forèsts e pòt èser trapada dempuèi la còsta fins als 1.800 mètres de nautor. Uèi se pensa que demòra en un airal de sonque 9.220 Km2 de bòsc vielh plan menaçat per l’indústria umana.
Sens cap autre predator, l’agla filipina venguèt lo màger predator d’aquelas illas. A pas gaire predators enemics naturals franc de l’òme. Una de las causas es que bastís lo nis, sovent, a mai de 30 mètres de nautor e ailà pas gaire animals de la jungla i pòdon arribar.
Es coneguda pr’amor que los paires ensenhan pas als aucelons cossí caçar. La sieuna dièta inclutz d’animals pichons coma la rata-cauda e fins a un cèrvi filipin, que pòt arribar a pesar fins a 14 Kg, çò es lo doble del pés de la meteissa agla (ne foguèt trobat un dins un nis d’agla filipina que creèt l’estonament dels cercaires fa gaire).
Mas tanben caçant de lèmurs voladors, de monins, de reptils, de rats, d’esquiròls voladors, de rainards voladors, de chòts, de faucons e de calaus, a mai de divèrsas espècias anfibianas e de reptils coma la còbra filipina e de pòrcs e cans domestics.
Divèrsas estrategias de caça
L’agla filipina usa divèrsas tacticas a l’ora de caçar. Sovent un agla del parelh d’aglas demòra sus una plan nauta branca en tot esperar. L’autra dintrarà dins la sèlva a la recerca de predas. La tòca es provocar la fugida de la preda. Se aquesta vola, çò que farà es fugir en naut e l’autre agla, qu’esperava, la caçarà lèu lèu. Quora i a pas dos aglas per caçar, l’agla filipina causís una branca d’arbre plan nauta e dempuèi ailà observa pendent d’oras lo cèl e la caçarà. Se aquò va pas plan, pòt encara volar pendent d’oras sus la sèlva en tot esperar espepissar qualcuna preda. Sovent caça prèp de rius e flumes, pr’amor qu’ailà lo paisatge es pas tan barrat e i pòt trapar de predas de manèra pus aisida.
Lo sieu cicle reproductiu, pasmens, es plan lent, car demòra aperaquí doas annadas. Una feme d’agla filipina sonque es madura sexualament amb cinc ans de vida e un mascle amb set ans. Totun, son monogàmas e assajan de demorar totjorn amb lo meteis parelh.
L’epòca de reproduccion comença quand lo mascle bastís lo nis e l’aufrís a la feme. Aquò menarà lo parelh a realizar de vols acrobatics plan bèls pendent de jorns. Quora la femèla dintrarà al nis per soslinhar que l’accepta, vendrà la copula, que pòt començar ja al mes de junh. Lo nis pòt far fins a 1,5 m de diamètre e la femèla sonque pondrà un uòu. Aprés lo suenhar los paires al long de 68 jorns arriba la naissença de l’aucelon.
La jove agla demorarà al nis sonque tre 4 e 5 meses. Los paires l’ensenhan pas a caçar malgrat que seràn prèp de l’aucelon encara 20 meses mai. L’agla d’Harpy n’es concurréncia dirècta e cal suenhar la jove agla de las atacas d’autras aglas tropicalas encara pendent un cèrt temps.
La desforestacion e la mineriá son doas de las màgers menaças que patís aquesta tras que bèla espècia. Sovent son encara trapadas per d’umans per las manjar o encara per las vendre puèi a qualcun pargue zoologic internacional.
En 1965 los cercaires Dioscoro Rabor e Jesus Alvarez avertiguèron de la sieuna critica situacion. Dempuèi l’an 2004 ne son estats liberats divèrses especimèns suenhats per d’umans mas foguèron fusilhats per de locals e uèi se pensa que l’espècia poiriá venir escantida los pròplèus ans.
De còps amagar la realitat es s’amagar la vertat a un meteis. Es çò qu’a fach lo govèrn filipin las darrièras decadas pr’amor que confirmèt fa gaire que ja i avián mai de 600 individús, çò que vòl dire qu’es una espècia que creis. Totun, divèrses organismes de fauna neguèron aquela chifra e afirman que ne demòran mens de 400 especimèns, çò que vòl dire que lo declin de l’espècia contunha encara uèi.
Se la desforestacion e ataca a l’abitat e l’agla filipina son pas arrestadas lèu poiriá ésser que lo temps per gaudir d’aquela tras que bèla espècia, la màger agla del mond, foguèsse cuèrt, plan cuèrt. E aquò es la realitat, e pas çò que dison las autoritats localas. Pr’açò demanam un cambiament de pensada, una màger proteccion de la sèlva e, mai d’argent per protegir los darrièrs especimèns de la màger (e bèla) agla de la planeta; l’agla de Filipinas.
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
