Maugrat qu’es un mamifèr gigantàs que pòt arribar a pesar mai d’una tona de pes es tanben un dels animals pus desconeguts de la planeta. Aquò, que deuriá èsser bon per l’espècia, totun, menèt a la serena (Trichechus manatus) a una situacion tras que critica. Lo futur de l’espècia es, segon plusors cercaires, brica segur, e doncas, cal totjorn far un esfòrç màger per assajar de la sauvar… de nòstra espècia, los umans.
Car la serena a l’uman coma pièger enemic e uèi lo jorn, la majoritat dels cases, aquò se debana pr’amor d’accidents. Cossí es aquò possible se es un mamifèr marin ? Doncas pr’amor que gaireben mai del 50% de la mortalitat patida per las serenas arriban pr’amor del truc amb de vaissèls umans. Lor nombre es divèrs segon la region e l’an mas òm poguèt confirmar un rapid declin d’aquela espècia se òm protegís pas pus l’activitat umana als flumes ont demòra.
Per ansin, la serena pòt èsser plan classificada coma lo mamifèr pus menaçat de tot lo continent american e, al costat d’autras espècias, de la planeta entièra. La serena aperten a la familha dels trichechidae, amassa amb los dugongs, que demòran en d’autres continents. Pòt viure plan, fins als 30 ans o mai se la temperatura de l’aiga es cauda (20ºC o mai). Totun, supòrta brica lo fred e quand la temperatura de l’aiga ven mendre seguís lèu lèu la mòrt d’aqueste lent mas tanben estonant mamifèr.
La serena es un dels mamifèrs mens coneguts de la planeta e ne parlar es sovent, sinonim d’estonament. Sembla un mòrsa blava, pòt arribar plan als 5 mètres de longor e utiliza las sieunas aletas per « caminar » quand es al fonz de l’aiga. Los uèlhs son plan pichons mas lor vision es bona e, malgrat que la sieuna dièta basica son d’èrbas e algas aqüaticas, tanben foguèt observat que pòt manjar de peissum quand pòt pas fugir (pr’amor qu’es un mamifèr tras que lent), per exemple, quand es ja pescat per l’òme.
Las plantas que manja la serena an pauca energia e doncas l’animal déu manjar aperaquí 7 oras cada jorn (ne pòt arribar a manjar fins a 50 Kg). Per aquò far se noirís pendent la nuèch en d’aigas brica prigondas (1-2 m) e pr’açò venon los accidents amb de vaissèls umans, sustot de toristas, car los flumes e dèltas ont demòra son pas situats en de grandas rotas maritimas internacionalas.
Un mamifèr plan protegit
Òm sap pas perqué (aquò dison los cercaires) lo nombre total de serenas en d’aigas estatsunitencas contunha de venir mai e mai reduch. Las serenas an pas de predators naturals. E, se n’a, coma de crocodils o de làmias, son pas cap menaça reala per aquesta espècia. Es protegida dempuèi fa mai de 50 ans e es totalament enebit per de leis federalas, estatalas e localas de la caçar o atacar. Totun, lor nombre es a mand d’arribar a de chifras alarmantas e òm patís plan pel futur d’aquesta tras que bèla espècia marina americana.
La vaca marina, qu’es atanben un autre nom celèbre d’aqueste mamifèr, foguèt secutat e caçat per l’òme durant sègles pr’amor del sieu òli e carn. Uèi sonque ne demòran tres espècias a l’Amazonas, la nomenada Serena de l’Oèst d’Índias (que viu, mai que mai a la Cariba e Florida) e la Serena de l’Oèst African. Son de mamifèrs marins plan desconeguts encara uèi lo jorn e son totas erbivòras (pòdon manjar fins a 60 tipes desparièrs de plantas aqüaticas d’aiga doça o salada).
La causa pus nauta de mortalitat per las serenas son de trucs amb de vaissèls umans. Son d’animals que devon totjorn reservar lor energia pr’amor de la sieuna noiridura e doncas que los movements son totjorn lents. Qualcunas serenas foguèron trapadas amb mai de 50 senhals d’accident contra de vaissèls umans. E aquò es plan marrit per l’espècia, mai encara que de possibles predators.
Lo nom anglés per la serena es manatee e l’origina poiriá èsser la paraula en lenga taino manatí, que vòl dire pitre. Òm pensa que la serena e las autras espècias de mamifèrs marins de la sieuna familha aguèron tota sun ancessor terrèstre que decidiguèt tornar a l’aiga fa mai de 60 milions d’annadas. Uèi, e malgrat tot çò qu’òm pòt arribar a pensar, l’animal viu mai pròche de la serena es l’elefant.
La femèla de serena es màger que lo mascle. Los pichons naisson ja amb gaireben 30 Kg de pes. D’autras caracteristicas singularas son que la femèla a sonque doas mamas (un fach rar dins los mamifèrs), que barran los uèlhs d’una manièra circulara, e pas cossí fasèm los umans, de naut en bas, e que sonque an dotze dents semblantas dins lor boca.
Es conegut que l’elefant pèrd sovent de dents pr’amor de l’abrasion vegetala de la sieuna noiridura. Mas de nòvas dents naisson en darrièr e puèi arribaràn fins al davant de la boca. La serena es semblanta car pèrd totas las dents pauc a cha pauc pr’amor de ls sieuna noiridura vegetala. Totun, al darrièr de la boca naisson de nòvas dents al long de tota la sieuna vida qu’arribaràn al davant amb una velocitat d’aperaquí 1cm/mes.
Las serenas an sonque sièis vertèbras cervicalas. Totes los autres mamifèrs de la planeta n’an 7. Son d’animals que, franc de las femèlas amb de pichons o de mascles que seguisson una femèla per poder se reproduire, son plan solitaris. La sosespècia qu’òm trapa de mens en mens sovent en d’aigas de Florida pòt arribar a viure fins a 60 ans. La sieuna velocitat abituala son 5-8 Km/h. Totun, que pòt fugir durant pauc temps a mai de 30 Km/h e aquò per un mamifèr marin es plan rapid.
La populacion de serenas americanas foguèt tradicionalament brica granda pr’amor que las femèlas sonque an de pichons cada dos ans. E quand aquò arriba an sonque una pichonèla serena que, sovent, morís abans de venir adulta pr’amor del truc d’un vaissèl de toristas uman. La gestacion es plan longa, fins a 12 meses, e la maire suènha plan la serena jova encara 1 an e mièg mai.
L’intelligéncia d’aqueste mamifèr es estonanta. I a d’estudis que restacan la sieuna capacitat mentala amb la del dalfin, un dels mamifèrs marins pus intelligents del mond. A mai d’aquò, utiliza sovent la comunicacion vocala per avertir d’autras serenas de possiblas menaças o sonque per trapar d’autres especimèns.
Fins a auèi lo jorn es un animal rar e doncas i a pas gaire documentaris o fotografias d’aqueste mamifèr. Quand trapa de noiridura la mena a la boca amb las aletas anterioras. L’imatge es estonanta. Val pas dire qu’òm pòt venir plan urós se pòt aquò observar a la natura, car es un dels mamifèrs pus desconeguts mas tanben mai rars de la planeta.
Una populacion en declin
Al nòrd, la còsta de Geòrgia es la frontièra fisica de la serena de Florida pr’amor del clima. En l’an 2006 foguèt trapat un especimèn davant de la vila de Nòva-York que puèi moriguèt pr’amor del freg. Un autre foguèt espepissat a Rhode Island. Totun, aquò es rar e preferís viure mai a la còsta tropicala de Florida, lo dèlta del Mississipí (de mens en mens) o de Tèxas. Lo nuclèu ont i a mai de serenas son divèrses flumes de Florida, coma lo flume Crystal, l’Homosassa o lo Chassahowitza, qu’an una temperatura annadièra de 22ºC. entre novembre e març mai de 600 serenas migran vèrs los flumes del comtat de Citrus, a Florida, al Refugi de Fauna Naturala de Crystal River.
Estimar quantas serenas i a al mond o encara a America es plan malaisit. Lor nombre es diferent cada an. Florida aviá 2 639 serenas en 1996 (lor nombre arribèt a sonque qualcunes centenars en l’an 1967, quand foguèt protegida legislativament pel primièr còp). En 1997 n’i aviá 2 229, en 2010 5 067 e en 2016 13 000. En 2018, pasmens, lor nombre èra de sonque 6 100 especimèns.
La majoritat dels accidents amb de serenas arriban pr’amor que los vaissèls emeton de bassa frequéncias. La serena sonque pòt ausir plan nautas frequéncias. Totun, cambiar aquelas frequéncias es plan aisit e quand aquò arriba foguèt demostrat que las serenas ausisson plan los vaissèls e ne fugisson. E aquò es un prètzfach que totas las entrepresas marinas de Florida pòdon far.
La serena foguèt totjorn aimada pels indigènas americans. Per qualcunas tribús èra sagrada e òm la caçava pas car òm cresiá, qu’abans èran estat d’umans. Los europèus pensèron durant sègles qu’èran sirenas. De pichonèls cambiaments tecnologics als vaissèls ajudarián plan a subreviure aquesta plan desconeguda, misteriosa e tanben bèla espècia marina de Florida. Mas per aquò far cal tanben aver de volontat politica e aver una consciéncia prigonda que la natura e lors abitants meritan totes las nòstra ajuda per se reproduire per arrestar la sieuna extincion. Car totes, totes sèm un e totes demorem al meteis mond, sens excepcion. La serena tanben a aquel drech.
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
