L’esquiròl gris (Sciurus carolinensis) es un pichonèl mamifèr plan simpatic nadiu d’America del nord. Totun, e malgrat que totes avèm l’idèa qu’es un animal que totes podèm lèu lèu l’aimar, tanben es considerat, en defòra d’aquel continent, mai que mai en Euròpa, una plaga. Pr’amor que l’espandiment de l’espècia pòt provocar l’extincion d’un autre tipe d’esquiròl, l’esquiròl ròi, pus pichon e pas tant adaptable a la concurréncia de l’esquiròl gris american.
Pasmens, es un mamifèr considerat coma clau per l’environament a l’ora d’ajudar a regenerar lo bòsc. Car es ailà, a la forèst pus barrada, ont trapa las melhors condicions per demorar. Uèi es un animal classificat coma espècia en espandiment e doncas los principals estudioses d’aquesta espècia considèran que lo sieu futur es brica inquietant.
L’esquiròl gris ; cosin de l’esquiròl ròi europèu, es nadiu dels bòsques de l’èst e lo centre d’Estats Units, a mai del territòri mai meridional canadian. A Estats Units lo sieu abitat es, segon la region, parièr al de l’esquiròl negre (Sciurus niger) malgrat qu’aqueste preferís mai lo territòri de l’oèst. Per ansin, lo primièr viu, mai que mai, a Nòu Brunswick, al sud de Quebèc e d’Ontario e dempuèi Manitòba fins al sud de Tèxas e Florida. L’esquiròl gris tanben s’espandiguèt en de tempses recents fins a Nòva Escòcia.
Tanben a l’oèst d’Estats Units es considerat coma una espècia marrida car es concurréncia dirècta (e plan dangierosa) de l’esquiròl ròi american. Dempuèi l’an 1966 l’esquiròl gris s’espandiguèt per l’oèst american e uèi es classificat coma espècia envasiva. A mai d’aquò, e en defòra d’America, foguèt introduch al sègle XX a la Granda Bretanha, Irlanda, Itàlia, Africa del sud e Austràlia e aicí òm a l’obligacion de lo caçar e aucir, sustot a l’Union Europèa.
La sombra de la coa
Lo nom scientific de l’esquiròl gris (Sciurus) a coma original o grèc (skia + oura) que vòl dire la sombra de la coa e fa referéncia a la manièra qu’a aqueste simpatic animal a a l’ora de s’assetar e manjar jos la sombra de la sieuna coa. Tanben es nomentat carolinensis pr’amor qu’a Estats Units tanben es conegut coma esquiròl de l’èst per lo diferenciar d’una autra espècia d’esquiròl tipica de l’oèst, l’esquiròl de l’oèst (Sciurus grisens).
La majoritat dels esquiròls grises americans an la forradura de color grisa. Pasmens, tanben i a fòrça individús qu’an la forradura de color bruna o encara negra. La part inferiora de l’animal, totun, es blanca, e aquò es una caracteristica tipica plan bona a l’ora de lo classificar. Pòdon viure plan, a mai del bòsc, en de pargues urbans e ont la majoritat dels especimèns son de color negra (melanistics).
Segon semblariá la populacion d’esquiròls grises de color negra es predominanta en cèrts airals geografics, coma lo sud canadian. Ailà es plan aisit se n’anar a un pargue dins una granda vila coma Montreal o Ottawa e i trapar de centenats d’especimèns qu’an brica paur dels umans e que manjan aisidament davant d’un o mai umans. Benlèu pr’açò es un animal plan aimat.
Los esquiròls grises americans de color negra an una màger tolerància al fred que los de color grisa. Quand la temperatura arriba als -10ºC (e aquò se debana plan sovent pendent l’ivèrn) sonque perdon un 18% de lor calor corporala e un 20% de la tassa del sieu metabolisme, çò que fa de l’animal un mamifèr melhor adaptat a l’environament que los especimèns de color grisa. Pr’açò òm pòt arribar a dire que l’espècia es en continua evolucion e que, al futur, l’espècia poiriá venir 100% negra.
L’esquiròl gris es màger que l’esquiròl ròi. Pòt far fins a 30 cm de longor e aver una coa que pòt arribar als 25 cm (e que pòt pèrdre quora es atacat per un predator). Lo pes se situa entre los 400 e los 600 gr (pesa mai pendent l’automne) e es una espècia que mòstra pas cap dimorfisme sexual (la femèla es tan grana coma lo mascle).
La velocitat de l’esquiròl gris es una arma definitiva de l’espècia a l’ora de fugir dels predators. Un dels piègers predators que secuta l’esquiròl gris, jorn après jorn (en mai d’aucèls coma l’astor o lo chòt nuechenc) es la marta. Totun, se amb la velocitat i a pas pro a l’ora de fugir d’aquela, l’esquiròl pòt far de mejana de sauts de fins a 5 m de longor per fugir (un còp foguèt observat un saut d’aperaquí 20 m e l’esquiròl, après reposar un pauc, tornèt a montar a un autre arbre per fugir de la marta que voliá lo caçar).
Una caracteristica pròpria e plan singulara d’aquesta espècia es la sieuna nauta intelligéncia. De còps, los cercaires dobtèron quand espepissavan d’esquiròls grises, pr’amor que semblariá que pòdon pensar pr’amor de çò que fan. Vaquí un exemple ; l’esquiròl gris aima plan aver d’amagatals amb de noiridura culhida abans. Los amagatals pòdon èsser temporals car pòdon demorar sonque d’oras (puèi la noiridura serà menada a un autre amagatal pus segur) o definitius. E ne pòt aver centenars dins tot lo bòsc.
Quand un esquiròl gris vòl amagar de noiridura a la forèst (per puèi la manjar pendent l’ivèrn), çò que fa de primièr es observar que i a pas degun, mai que mai cap autre esquiròl que pòsca aquò veire. Se a la sospecha que i pòt aver qualcun autre esquiròl près, çò que fa es repetir l’operacion d’amagar la grana o nòtz e fa vaire que la sepelís al sòl mas la noiridura demòra dins la boca de l’esquiròl que, lèu, fugirà per l’amagar a un autre luòc pus segur.
Car l’esquiròl gris es tanben un perfièch raubaire de la noiridura dels autres esquiròls. E coma qu’a una memòria visuala tras que bona a l’ora de trapar de noiridura amagada pel pròpri esquiròl, tanben tròba, sovent, e amb l’ajuda de l’odorat, de noiridura dins d’amagatals d’autres esquiròls. E cal remembrar que lo sens de la proprietat es brica celèbre en çò dels esquiròls.
Los amagatals de l’esquiròl gris amb de noiridura per demorar l’ivèrn (car ivèrnan pas) pòdon arrivar a èsser milièrs cada sason. Es un animal que manja fins a 200 pinhas (lors pinhons) cada jorn e doncas lor memòria espaciala dins lo bòsc es estonanta. Daissa de senhals als arbres per puèi los trapar mas son trobats sustot amb l’odorat. Se i a fòrça nèu l’odorat es brica util e doncas utiliza la sieuna memòria espaciala per trapar la noiridura amagada.
La dièta de l’esquiròl gris es, malgrat la cresença generala, pro divèrsa. Manjan d’amètlas de pin, de granas salvatjas, de flors, de campairòls (tanben los verinoses), la part pus exteriora de la saba dels arbres (que devòran après quitar la ruca) mas tanben de blat, de tomatas, de frucha e mens sovent tanplan d’insèctes, de granhòtas, de pichons rosegaires, coma d’autres esquiròls, de pichons aucèls e d’uòus d’aucèl. Pòdon, se es de besonh, manjar d’òsses d’animal mòrt, de banas de cèrvi e de clòscas de tartuga coma fònt suplementària de minerals.
I a pas gaire espècias mamifèras que pòdon basar d’un arbre amb lo cap en bas. L’esquiròl gris pòt o far plan. Per o far s’ajuda amb las arpas dels dets e la coa, que l’ajuda a aver un melhor equilibri.
Una nauta tassa de reproduccion
Per se reproduire, los esquiròls grises bastison d’amagatals dins los arbres que pòdon abans èsser usats per d’autres esquiròls o encara d’autres aucèls. Dins i menaràn de fuèlhas secas o de plumas. D’abituda son redonds e pòdon far entre 30 e 60 cm de diamètre. A mai de fuèlhas i menan de liquèn e d’èrba seca per donar mai calor als pichons. Quand aqueles naisson lo mascle (que pòt arribar a devorar los pichons) es expulsat e sonque la maire los suenharà. Fins aquel moment a l’amagatal i viuràn ambedós membres del parelh.
L’esquiròl gris de l’èst a la costuma de sortir a cercar de noiridura pendent las primièras oras de lutz solara e las darrièras. Quand es plan caud preferisson tornar a l’amagatal per reposar. Pendent l’ivèrn dormisson pas mas aiman plan demorar cauds dins l’amagatal e sonque l’abandonan per cercar un amagatal conegut amb de noiridura amagada e lèu tornar a la calor de lor ostal natural.
L’esquiròl gris pòt aver de pichons fins a dos còps l’an. Las femèlas pus joves, totun, sonque an de pichons un còp cada annada. Se i a fòrça noiridura fins a un tresen de las femèlas del luòc auràn de pichonèls esquiròls dos còps l’an. Se i a pas de noiridura cap.
L’epòca de la reproduccion de l’esquiròl gris comença al mes de desembre lo primièr còp e pendent lo mes de mai lo segond. Cada còp mai del 66% de las femèlas d’una populacion locala auràn de pichons. Quand arriba lo temps d’atraire lo mascle la femèla pòt atraire fins a 35 mascles dins un radi de 500 mètres al torn de l’amagatal femenin. Segon semblariá (e aital o demostrèron de recents estudis) l’esquiròl gris american practica una sòrta de poliginia, çò es los mascles competisson entre eles per soslinhar una jerarquia gropala. La femèla copularà amb divèrses mascles segon l’òrdre d’aquela jerarquia.
La gestacion demòra 44 jorns e los pichons pòdon èsser un o quatre mas tanben pòdon èsser fins a uèch. La maire suenharà los pichons pendent 10 setmanas dins l’amagatal e 6 setmanas mai après lo daissar. La mortalitat dels pichons, totun, es tras que nauta e sonque un de cada quatre pòt subreviure fins a l’annada següenta. E l’annada posteriora la mortalitat arribarà encara al 55%. De rebrembar qu’un esquiròl gris pòt viure aperaquí un o dos ans e son rars los especimèns qu’arriban a viure sièis annadas.
L’esquiròl gris a un lengatge pròpri per se comunicar amb d’autres esquiròls. Los crits son desparièrs segon la menaça. A mai utilizan tanben plan la coa per mostrar qu’un predator es près o luènh. Dins una vila los senhals visuals son pus importants (i a pus de rambalh urban) e al bòsc los senhals son mai auditius pr’amor que lo nivèl de rambalh es mendre.
Los predators patits pels esquiròls grises son tras que divèrses ; d’umans, de falcons, d’astors, de ratons lavaires, de linxs, de rainards, de cans e de gats, de sèrps e de chòts mas lo pièger enemic de l’esquiròl gris es benlèu la marta.
Es brica aisit espepissar una marta a l’ora de caçar un esquiròl gris. Çò que fa aqueste simpatic animal es, de’n primièr, assajar d’arribar a la branca pus nauta de l’arbre pr’amor qu’aquesta poirà pas suportar lo pes de la marta. Mas aquesta tanben es plan intelligenta e assajarà totjorn de barrar lo camin de l’esquiròl vèrs en naut. Se aquò fonciona pas l’esquiròl gris sautarà vèrs un autre arbre per assajar de se sauvar. E la marta poirà demorar ailà, suspresa, sens saber cossí contunhar la caça del còp que l’esquiròl gris fugiguèt luenh sus un autre arbre. Mas la marta tanben es plan agila e, de còps, aquò far sufís pas, car la marta tanben sautarà al cèl sus l’esquiròl e lo nhacarà pel cuòl en tot trincar las vertèbras de l’animal). E la caça serà alara finida. Poder observar aquela caça es estonant e magic al còp e mai degun pòt conéisser quin animal ganharà, se la marta o l’esquiròl gris.
L’esquiròl gris a de besonh de bòsques amb 40 ectaras d’arbres o mai per subreviure. Al sègle XX foguèt introduch a de vilas coma San Francisco o Santa Clara, a Califòrnia, e uèi es considerat coma una marrida plaga. A Africa del sud, ont tanben foguèt introduch, l’espècia demorèt isolada en un solet luòc e s’espandiguèt pas (urosament). A la Granda Bretanha, dempuèi la sieuna arribada, lo declin de l’esquiròl ròi venguèt fins a 25 còps màger qu’abans de l’arribada de l’esquiròl gris. Mai que mai per una malautiá qu’aquesta espècia a mas que n’es immune e los esquiròls ròis pas.
A l’Union Europèa las autoritats son inquietas pr’amor que l’esquiròl gris foguèt tanben introduch a l’estat italian e òm espera la sieuna arribada a de tèrras occitanas e catalanas lèu lèu. E aquò malgrat un sens nombre de campanhas de l’Universitat de Turin per arrestar la siá espandida.
La causa n’es lo parapoxvirus, que patís l’esquiròl gris. Es una malautiá que provòca la mòrt de l’esquiròl ròi, nadiu d’Euròpa mas pas immune cossí o es l’esquiròl gris. Aquò provoquèt de situacions extrèmas a Anglatèrra, ont los darrièrs esquiròls grises demòran en d’illas pichonas coma las d’Anglesey, Brownsea o Wight e ont las autoritats anglesas assajan d’arrestar l’arribada de l’esquiròl gris e sauvar los darrièrs especimèns d’aquel esquiròl autoctòn europèu. Om sap pas qu’es çò que se pòt debanar al continent europèu los proplèus ans.
Cossí que siá, se òm es en America observar cossí culhís e amaga de noiridura un esquiròl gris en un bòsc o un pargue urban es una imatge plan simpatica e estonanta. Pr’amor qu’aquesta espècia, plan adaptada al sieu environament, sembla que demorarà e plan en aquel continent los proplèus sègles. E aquò es una plan bona notícia per totes aqueles qu’aiman la natura, la fauna e la flora de totes los luòcs del mond, car la vida naturala déu contunhar aital a l’unica planeta del nòstre sistèma ont poguèt s’i desvolopar fa mai de 4 bilions d’ans.
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
