ETH MIOCÈN
Eth Miocèn siguec ua naua edat que comencèc era planeta hè aperaquí entre 25 e 5 milions d’annades. A nivèu geologic s’i debanèren hèts fòrça importanti entath mon actuau; Africa choquèc damb Euròpa e Asia e neisheren es Alps. E eth chòc entre Índia e Asia provoquèc eth neishement der Imalaia. Tanben neisheren es Rocoses e es Andes. Austràlia e America deth Sud, totun, contunhèren isolades des auti continents, damb ua fauna e flora unica.
Ena Antartida ja i auie glaç e eth clima venguec mès heired ena planeta. Damb aqueth heired eth territòri on i auie èrba s’espandic encara mès e corbic milions e milions de quilomètres cairats en Africa e Asia mès tanben en Euròpa e America.
Non cau díder qu’es mamifèrs que s’espandiren mès en aqueth mon d’èrba sigueren es erbivòrs. Eth sòn estomac venguec perfectament adaptat entara sua alimentacion: era èrba. I auie ancessors d’antelòps, de vaques, de girafes e d’oelhes mès tanben ancessors mès modèrns de shivaus, de rinocèros e camèus. Tanben neisheren alavetz es prumèrs cèrvis en Euròpa e Asia, deth còp qu’Africa ère plena de mastodonts e es prumères mones. E, ath costat d’aquera fauna, creatures estranhes com es predators aué coneishudi com osses-gos e es tigres de dents de sable.
Un mon sense fin d’èrba
En eth Miocèn era vegetacion e er ecosistèma mès espandit siguec, sense dobte, era savana erbacèa. Açò tanben provoquèc ua reduccion deth bòsc. Es erbivòrs vengueren mès grani entà adaptar-s’i. Un prat d’èrba aufrís tostemp mès energia qu’un bòsc. Eth bòsc sonque aufrís aliment tres o quate mesi cada annada. Un prat d’èrba, totun, a un creishement regular rapid e era sua adaptacion as cambiaments environamentaus tanben ei mès aisida.
Era majoritat des espècies d’èrba an un creishement non guaire naut, mès n’i a pro que pòden arribar fòrça as 2 mètres de nautada. Sense besonh d’estructures de supòrt, era èrba produsís mès d’energia e aliment qu’un bòsc.
I auec tanben fòrça adaptacions laguens eth mon animau: calec naui tipes de dents damb un esmalt mès resistent, dents mès granes e damb un creishement mès contunhat. A mès, calec auer ua vision mès periferica entà campar aisidament es naui perilhs des predators que i auie ena sabana. E naui sistèmes de comunicacion laguens es bandes entà dar era alèrta. Es pautes d’aqueri mamifèrs, fin finau, tanben vengueren mès longues.
Pròp d’aqueth ecosistèma d’autes espècies neisheren e evolucionèren laguens der bòsc: pics e parroquets mès tanben corbassi e falcons ath costat des prumères arratetes e es prumèrs arrats e Chalicotheriums, ancessors gigants qu’es espècies anteriors deth shivau. Toti aqueri mamifèrs podien ja crotzar ben tota Africa, Euròpa e Asia. Ua petita mona que visquèc hè sonque 27 milions d’annades ena seuva africana, Aegyptopithecus, darie pas a Dryopithecus, vertadèr ancessor des umans. Eth libe dera evolucion des ominids e ominins ère pròplèu entar sòn neishement.
Laguens er ocean, predators orribles arribèren a talhes estonantes: Carcharodon megalodon siguec un des ancessors des làmies actuaus. Era sua longada podie arribar de mejana enquias 20 mètres. De hèt, era mar deth Miocèn ère encara un mon fòrça diferent dera vida marina que coneishem aué. Mès non demorarie atau guairi milions d’annades mès.
Era Redaccion
Aguest article ei publicat gràcies a un acòrdi de cooperacion damb www.aranes.club, era pagina web entà apréner aranés de forma gratuita
