ER OLIGOCÈN

Er Oligocèn siguec ua edat mès heireda damb mès glaç en Pòl Sud. Açò chuquèc fòrça aigua des oceans e neisheren naui territòris sus tèrra. Era majoritat des sèuves tropicaus desapareisheren e s’espandiren fòrça ,e es bòsqui, es prats e es erbivòrs. Atau, era geografia continentau venguec, ara hè entre 38 e 25 milions d’annades, mès semblanta ara actuau.

Continents com Índia vengueren encara mès pròplèus d’Asia e Austràlia e Antartida se separèren fin finau. En Austràlia era populacion marsupiau demorèc isolada e evolucionèc de manèra pròpria. Çò de madeish passèc damb era fauna d’America meridionau, ara tanben isolada dera rèsta dera planeta.

Animaus ervibòrs sagèren ua naua forma d’alimentar-se e era descomposicion dera cellulosa comencèc a èster sistematicament mès usada. Mamifèrs preïstorics com Poebrotherium (un ancian camelid) ne sigueren dilhèu es prumèrs mamifèrs ervibòrs coneishudi de saja’c.

Mamifèrs gigantassi

Bèri uns des mamifèrs ervibòrs der Oligocèn adaptèren formes fòrça granes. Eth grop des titanoferids venguec gigant damb còrnes en forma d’Y usades protegir-se des predators o entara luta damb d’auti mascles.

D’auti mamifèrs, encara, vengueren es ervibòrs terrèstres mès grani que jamès i auec sus era Tèrra: Baluchiterium, un animau semblant ath rinocèros mès sense còrnes, arribèc enquias 5 mètres de nautada e 8 mètres de longada (açò ei enquia ueit còps mès pesat qu’un rinocèros actuau). Era sua talha gigantassa ajudaue fòrça er animau entà alimentar-se de huelhes d’arbes tan nautes com un edifici de dus pisi.

Damb mès ervibòrs tanben se desvolopèren naues espècies de carnivòrs, com es prumèrs canids e felins: Tylacosmilus siguec un predator semblant a un tigre actuau e qu’auec dues dents corbes e arpes ahilades que provoquèren eth terror des erbivòrs dera epòca. Aqueth predator siguec un exemple tipic dera fauna pròpria e diferenta qu’auec America deth sud enquia que tornèc unir-se, un aute còp, damb America deth nòrd, pendent era fin d’aquera edat. Era entrada de naua fauna septentrionau provoquèc alavetz ua naua situacion ecologica damb era extincion de fòrça espècies e eth neishement d’autes mès adaptades ath nau ecosistèma.

Un hèt que cau destacar ei era evolucion des ancessors des shivaus. Mesohippus ne siguec ua naua espècia mès grana, damb un còth mès dret e pautes mès longues. Es sues dents tanben sigueren mès semblantes as d’autes espècies descendentes. Auec tres  dits. Pendent era fin der Oligocèn neishec ua naua espècia: Miohippus, encara mès grana e damb sonque un dit en cada pauta. Açò ajudaue fòrça mès er animal entà córrer.

D’autes espècies com es ancessors des elefants contunhèren tanben era sua evolucion; Phionia siguec un elefant mastodont primitiu mès gran qu’es sòns ancessors e qu’auec ja ua talha de 2,5 mètres de nautada. Una caracteristica singulara d’aqueth animau sigueren es 4 defenses qu’usaue entà minjar.

Hè 25 milions d’annades, totun, es continents tornèren a desplaçar-se de manèra prigonda, e es cambiaments que i auec ena planeta provoquèren eth neishement d’ua naua edat mès pròplèu encara ara actuau: eth Miocèn.

Era Redaccion

Aguest article ei publicat gràcies a un acòrdi de cooperacion damb www.aranes.club, era pagina web entà apréner aranés de forma gratuita