Dempús de milèrs de milions d’annades damb temperatures mès nautes a compdar dera sua creacion, era planeta Tèrra venguec mès e mès heireda. Açò ajudèc entath naishement d’oxigèn, ara hè 2.000 milions d’annades. Pòc dempús dera aparicion der oxigèn i auec ua explosion dera vida que cambièc era planeta en çò que coneishem aué.
Totun, ja hège temps que i auie vida ena Tèrra. Açò ei com díder que ja i auie vida ena Tèrra abans dera arribada der oxigèn entara atmosfèra dera nòsta planeta. Hè aumens 3.700 milions d’annades (que cau rebrembar qu’era planeta nòsta a ua vida d’aperaquí 5.000 milions d’annades) o dilhèu centenats de milions d’annades ja i auie èsters que podien reprodusir-se e encara non i auie ne oceans ne oxigèn. Er oxigèn siguec er element qu’ajudèc aqueri organismes entara cooperacion e provocar, fin finau, era aparicion des prumèri animals ena Tèrra.
Un 21% d’oxigèn
Com naishèc eth percentatge actuau qu’a era nòsta planeta d’un 21% d’oxigèn ? Es cercaires non son d’acòrd. Es estudis geologics confirmen qu’ara hè 2.400 milions d’annades encara non i auie oxigèn ena nòsta atmosfèra. Dempús era planeta patiguec enquia 3 explosions climatiques e damb eres i auie mès e mès oxigèn ena atmosfèra enquiara sa(sua) formacion actuau d’un 21%. Mès perqué non un 40%?
Segontes Lewis Alcott, cercaire dera Universitat de Leeds, en Anglatèrra, se i auesse mès oxigèn ena nòsta atmosfèra “i aurie fòrça mès incendis e açò encara limitarie ath còp era produccion d’oxigèn, que demorarie fòrça mès redusida”.
D’un aute costat i a fòrça scientifics que cren qu’era nòsta atmosfèra auec mès e mès oxigèn pr’amor des cianobacteries, que son microbis qu’utilizèren era energia deth Solei entà produsir carboidrats e oxigèn damb solament aigua e dioxid de carbòni. Aquera naua tecnica en aquera aluenhada epòca aué ei coneishuda per toti damb eth nòm de fotosintèsi.
Totun, çò que siguec bon tà quauqu’uns non siguec bon tà auti e atau toti aqueri organismes qu’auien demorat ena Tèrra enquiath moment, quan es cianobacteries comencèren a produsir oxigèn trapèren qu’aqueth nau gas ère verin(podom) entàs sues cellules. Siguec atau coma se passèc eth naishement des prumères plantes. Dempús calgueren encara 2.000 milions d’annades mès entath naishement des prumèri animals.
Segontes un nau modèl biologic hèt per aqueri cercaires anglesi dera universitat de Leeds, quan comencèc a produsir-se oxigèn hè 3.000 milions d’annades, passèc un hèt que pòt passar en fòrça d’auti planetes. “I a fòrça mès planetes damb oxigèn en univèrs pr’amor qu’ei un element biologic fòrça comun, çò confirmèc Alcott. Er oxigèn non ei estranh en univèrs. Ei eth tresau element mès abondant dempús der idrogèn e er èli. Pendent milions d’annades era nauta temperatura deth còr dera Tèrra arrestèc era sua formacion, mès quan aqueth venguec mès heired comencèc era produccion d’oxigèn ena nòsta planeta”.
Damb eth temps donques e segontes aqueth modèl scientific nau lèu i auec mès e mès oxigèn enquia que n’i auec un superavit. Açò cambièc era quantitat de fosfòr ena mar e quan i auèc era tresaua explosion d’oxigèn ena planeta es animaus ja comencèren a deishar d’utilizar era fotosintèsi e comencèren a utilizar fosfòr. Mès tot açò poirie tanben passar en fòrça auti planetes der univèrs pr’amor qu’ei un procès fòrça comun. Eth nau modèl siguec presentat ena revista online Science.
Era Redaccion
Aguest article ei publicat gràcies a un acòrdi de cooperacion damb www.aranes.club, era pagina web entà apréner aranés de forma gratuita
