ERA ORIGINA DES MAMIFÈRS
Maugrat totes es teories conspiracionistes que i a, era evolucion de toti es èsters viui que demòren ena planeta aué non pòt èster discutida. Es mamifèrs, reptils, anfibians, audèths, peishi e insèctes evolucionèren pendent centenats de milions d’annades enquiara sua forma actuau. Açò ei un hèt confirmat pera sciéncia. E açò hè mès susprenenta encara era sua istòria biologica.
Aué se sap qu’es mamifèrs gesseren d’un grop d’animaus nomentats sinapsides que demorèren pendent eth Carbonifèr Superior, açò ei d’aperaquí hè 312 milions d’annades. Ua des espècies dilhèu mès coneishudes d’aguest grop d’animaus siguec Dimetrodon, que visquec entre ara hè 295 e 272 milions d’annades. Mès quan se debanèc era extincion deth Permian e comencèc eth Triassic, hè 252 milions d’annades, era majoritat des sinapsides desapareisheren tà tostemp. Solet quauqu’ues espècies poderen subervíuer aqueth episòdi biologic e contunhèren ena Tèrra: Trucidocynodon, Cynognathus o Trinaxodon encara se desvolopèren pendent tot eth Triassic. Totun, qu’era majoritat d’aguestes espècies animaus tanben desapareisheren abans dera fin deth Triassic.
Es prumèrs mamifèrs
Es prumères espècies d’animaus aué classats coma mamifèrs d’ua manèra segura apareisheren hè sonque 225 milions d’annades. Era majoritat de fossils trapadi parlen d’animaus que caçauen pendent era net, coma Castorocauda, ua espècia que demoraue era majoritat deth temps en aigua e que visquec hè 164 milions d’annades. Es sòns fossils sigueren trapadi en China e se pense que siguec, dilhèu, eth mamifèr mès gran dera sua epòca.
Justaments en aquera epòca gesserie en aqueri animaus ua caracteristica tipica des mamifèrs; era lactacion. Ua ipotèsi non demostrada imagine qu’era lèit arribèc entà mantier es ueus humids. E damb eth temps aqueth liquid siguec utilizat tanben entà dar aliment as joeni mamifèrs.
D’auti mamifèrs d’aquera epòca son Megaconus e Batonoides. Eth prumèr visquec entre dinosaures, pendent eth Jurassic Mejan. Ère omnivòr mès tanben ponie ueus. Aué serie mès o mens com un arrat. Batodonoides siguec encara mès petit pr’amor que pesèc d’aperaquí solet 1,3 gr. E pr’açò siguec eth mamifèr mès petit que jamès demorèc sus era Tèrra.
Era extincion des dinosaures hè 65 milions d’annades ajudèc fòrça es mamifèrs que coneisheren ua diversificacion biologica e ecologica desconeishuda enquiara epòca. Damb er Eocèn (hè 55 milions d’annades) neisheren mamifèrs erbivòrs, omnivòrs e carnivòrs, terrèstres e marins o damb cames o ales. Aué i a 7 000 espècies e 1 200 genres diferents.
Totun, era agricultura, era urbanizacion, era pollucion, era caça e era desforestacion menacen aué e fòrça eth futur des mamifèrs. En 2008 un estudi sus 5 500 espècies confirmèc que mès de 1 200 èren menaçades d’ua manèra fòrça grèva. E d’aguestes 188 espècies diferentes de mamifèrs èren ja considerades en perilh critic d’extincion. Era perspectiua entad aguest sègle non ei melhor pr’amor qu’era umanitat non protegís d’ua manèra sufisenta era majoritat de mamifèrs que i a encara ena planeta.
Es mamifèrs son donques animaus qu’an ua istòria evolutiua fòrça longa, damb milions d’annades e es sons ancessors viueren abans e tot des dinosaures. Atau, que cau rebrembar era sua istòria evolutiua se non volem qu’era sua fin sigue semblanta entara des animaus mès grani que jamès demorèren ena planeta blua.
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
Aguest article ei publicat gràcies a un acòrdi de cooperacion damb www.aranes.club, era pagina web entà apréner aranés de forma gratuita
