ERA ORIGINA DES ANFIBIANS
Es anfibians son un grop d’animaus qu’an ua fòrça longa istòria evolutiua. Eth prumèr grop d’anfiabians se desvolopèc pendent eth periòde deth Devonian, çò ei hè mès de 370 milions d’annades. Es sòns ancessors sigueren peishi damb paumons, semblants a Coelacantus. Aqueth tipe de peishi preistorics desvolopèren pautes e dits qu’ajudèren aqueri animaus a gésser dera aigua. Açò ère plan possible pr’amor diuèrses espècies de peishi d’aquera epòca ja auien desvolopat paumons entà alendar melhor pr’amor non i auie pro oxigèn en es paluns on demorauen.
Justaments aqueri peishi sigueren es ancessors non sonque des anfibians mès de toti es tetrapòdes que viueren dempús ena planeta; anfibians, mès tanben reptils, audèths e mamifèrs. Totun, e maugrat qu’èren peishi qu’auien desvolopat paumons primitius encara demorauen era majoritat deth temps laguens dera aigua.
Un beròi exemple d’un des anfibians mès ancians coneishut siguec Ichthyostega, que ja auie pautes e còth e tanben auie desvolopat ua coa e tanben un cran semblant ath deth peish Eusthenopteron. Aqueres evolucions ajudauen fòrça entà demorar mès temps dehòra der aigua. Es sòns esquelets vengueren mès pesadi mès tanben mès fòrti pr’amor qu’ara podien suportar melhor eth pes deth son còs en tèrra. A mès, era sua pèth venguec tanben mès fòrta entara luta contra era desecacion. Un aute cambiament fisic siguec eth desvolopament d’aurelhes entà poder audir en tèrra.
Er espandiment deth Carbonifèr
Hè 360 milions d’annades eth clima venguec mès umid e caud. I auie paluns pertot. Es artropòdes venguèren eth minjar preferit des anfibians, qu’ara èren es predators mès perilhosi en tèrra. Totun, pendent eth Triassic (hè 250 milions d’annades) era competéncia damb es reptils venguec mès e mès grana e aguesti obliguèren es anfibians a vier mès e mès petiti. Des d’alavetz era sua posicion ena biosfèra e tanben es sues mesures vengueren mès e mès redusides. Dempús dera extincion des dinosaures jamès tornèren a ocupar eth lòc qu’auien auut abans ena istòria dera vida ena Tèrra.
Aué es anfibians son donques fòrça mès petiti de çò qu’auien estat. E an de besonh dintrar en aigua entà poder-se reprodusir. A mès, non pòden víuer en toti es environaments pr’amor an de besonh d’ auer era pèth tostemps umida. A mès, eth son creishement ei mès rapid pr’amor dera metamorfòsi que patissen (quan i a metamorfòsi non mingen).
Er anfibian mès petit dera planeta ei ua gargolha descurbida en Naua Guinèa en 2012 e nomentada Paedophryne amauensis. Sonque hè 7,7 mm de longada. Er anfibian mès gran, totun, ei era cernalha giganta chinesa, que hè d’aperaquí 1,8 m de longada. Totun, qu’ei fòrça petita comparada damb Pionosuchus, que demorèc en Brasil hè 270 milions d’annades e que hège 9 mètres de longada. E contunhen d’èster ectotèrmes (non pòden auer ua temperatura intèrna pròpria), çò que hè des anfibians un des grops d’èsters viui mès originaus dera planeta : era sua responsa evolutiua ginhèc e dempús de mès de 300 milions d’annades encara son aquí damb nosati.
Era Redaccion
Aguest article ei publicat gràcies a un acòrdi de cooperacion damb www.aranes.club, era pagina web entà apréner aranés de forma gratuita
