DE LENGAS CLASSICAS: LO PUNIC

Una de las lengas pus importantas de l’epòca antica foguèt una lenga semitica. Ajudèt espandir un alfabet que seriá, al còp, ancessor dels alfabets grèc, etrusc e latin, çò es, lo nòstre alfabet. Foguèt utilizada al torn de las còstas de la Mediterranèa pendent de sègles coma lenga universala mas uèi es estada plan desbrembada pr’amor del trabalh de lors enemics romans: la lenga punica.

Per ansin, e maugrat l’importància donada al latin pendent de sègles coma lenga universala o lingua franca utilizada al Mediterranèu, atanben i aguèt d’autras lengas qu’a l’epòca foguèron rivalas del latin pr’amor de la sieuna importància coma lenga de comunicacion regionala. Lo punic ne foguèt una d’aquelas.

La lenga punica, un dialècte de la lenga fenicia seriá a l’epòca classica, una lenga semitica qu’influencièt plan totas las autras lengas parladas dins las còstas de la mar Mediterranèa. Aital, foguèron desenats las lengas e escrituras que ne recebèron l’influéncia. Son ròtle coma lenga universala utilizada per de centenats de milièrs de personas foguèt bàsica e aquò maugrat los romans, que tornèron escriure tornarmai l’istòria apuèi lor conquista de la vila de Cartage en l’an 146 abans lo Crist. Totun, que lor volontat de finir amb la lenga e cultura punicas capitèt pas.

Un dialècte del fenici

L’istòria de la lenga punica es una istòria longa, que demorèt, au mens, del sègle XIen abans lo Crist (d’aperaquí l’an 1150 aC) e fins lo sègle VIen après lo Crist (totun que i a d’istorians que confirman qu’encara se parlava quora los arabis arribèron a Tunis pendent lo sègle VIIen.Es doncas una istòria longa coma lenga que demòstra que los romans capitèron pas a l’ora de destrusir aquela cultura.

Lo punic foguèt un dialècte del fenici, la lenga de Canaan de la familha de lengas semiticas (coma l’arabi mas tanben lo josieu) parlada encara pendent mai de temps en aquela region del Levant e qu’atanplan s’escantiguèt pendent la meteissa epòca mas dins son region d’origina.

Aquò pr’amor que lo punic aguèt un airal d’influéncia pròpri, que s’espandiguèt de l’occident grèc fins a la fin pus orientala de la Mediterranèa. E foguèt parlat pendent de sègles dins tot lo territòri que uèi poiriam nomentar coma Empèri Cartaginés mas atanben en d’autras zònas de la còsta del nòrd-oèst african, divèrsas illas mediterranèas e encara mai enlà.

Los punics o cartagineses demorèron totjorn amics culturals dels fenicis fins la fin de Cartage per l’armada de la Republica romana en 146 abans lo Crist. Totun, e pendent sa longa istòria patiguèt plusors influéncias exterioras d’autras lengas e doncas de cambiaments lexicals. Un dels mai importants foguèt l’influéncia que recebèt dels pòbles e lengas berbèrs.

Aital, e maugrat que, se quora los fenicis arribèron a Cartage i aviá pas brica diferéncias entre lo fenici e lo punic, amb lo pas del temps Cartage e lors colonias arribèron a pèrdre contacte politic amb las divèrsas vilas fenicias que i aviá en Levant. E lo punic venguèt mai e mai “contaminat” per la lenga e cultura berbèr que i aviá al torn de la vila de Cartage, la lenga dels ancians libians.

Per aquò i a tanben lingüisticament la paraula neopunic, utilizada per rapòrt a l’alfabet fenici mas tanben per parlar de la lenga punica pendent un cèrt periòde de son istòria. Aital, lo neopunic seriá, segon plusors cercaires, la lenga parlada apuèi la conquista romana e que subrevisquèt fins l’arribada dels arabis e benlèu mai enlà encara. Foguèt lo neopunic un nòu dialècte del punic mai classic qu’aviá fòrça noms d’origina libiana e berbèr benlèu coma reaccion sociala a l’arribada dels romans.

E los romans marchèron

Los romans son estats coneguts dempuèi fa de sègles, per son òdi als cartagineses. Es celèbre que la Republica Romana arribèt a provocar (o dintrèt amb plaser en guèrra amb Cartage) fins a tres guèrras amb la vila punica de Cartage. E la tresena guèrra finiguèt amb la destruccion totala de Cartage e sa conquista per los romans. Mas maugrat totes los esfòrces de Roma, la lenga e cultura punica demorèt encara fins mai enlà de la casuda de l’Empèri Roman d’Occident.

Pendent lo sègle quatren lo punic èra encara parlat a la region de Tunisia e encara a d’autres luòcs de la còsta africana coma Marròc, Argeria e Libia. Fasiá de temps que contunhava coma neopunic, un dialècte benlèu desparièr del punic mai classic (çò es abans la conquista romana) amb fòrça lexic berbèr e escrich ara amb l’alfabet roman (maugrat qu’aqueste aviá coma origina l’alfabet fenici!).

Un dels escrivans punics mai importants de l’epòca foguèt Mago, un general punic qu’escriguèt fins a 28 libres sus la fauna africana. Foguèt tant aimat pels pròpris romans que èra un present abitual donar de libres de Mago als princes berbèrs de l’airal. Un autre libre en lenga punica plan celèbre foguèron los viatges d’Hanon, que naveguèt per Africa tota mai d’un sègles abans lo Crist. D’autres libres en neopunic son atanplan lo Zliten, lo Lepcis Magna o encara lo Bir ed-Dreder.

Segon divèrses istorians, apuèi la conquista romana los punics volguèron saber res mai de lor vila e comencèron se maridar e plan amb de berbèrs africans. E un dels darrièrs testimònis mai importants de la subrevivéncia del punic fins lo sègle Ven foguèt lo quite Sant Agustin d’Ipòna. Segon aquel lo punic èra encara parlat pertot en Africa del Nòrd e encara i aviá personas que se nomentavan chanani, çò es cananèus.

“Cal aimar e dublidar pas lo punic, çò diguèt Sant Agustin. Es una lenga que sauvèt del desbrembament fòrça causas per vosautres. Avètz pas de vergonha de la parlar pr’amor que foguèt una lenga tras qu’importanta e uèi encara es parlada per la majoritat”.

L’arribada dels arabis

Encara mai demorèt lo punic. Quora los arabis arribèron a l’airal tradicional ont èra estat parlat lo punic pendent de sègles i trobèron que la lenga encara i èra parlada. Aital o laissèt escrich lo geograf arabi al-Bakri, que descriguèt al sègle VIIen una populacion que parlava una lenga “qu’èra pas berbèr, latin o còpte e que se compreniá pas”. Totun, l’arabi èra atanben un alenga semitica e doncas (maugrat que lo punic èra foneticament mai semblant al josieu que a l’arabi) lo procés d’arabizacion de la populacion demorèt gaire. Pendent lo començament del sègle VIIIen lo punic èra ja desaparegut coma una de las lengas pus utilizadas de la Mediterranèa apuèi pus de 16 sègles ( benlèu mai) d’existéncia.

Lingua franca mediterranèa

Lo punic foguèt parlat, solide, a Tunisia, Marròc, Argeria, Libia, Malta, Sicília, Balearas e encara al sud de la peninsula iberica pendent divèrses sègles. E foguèt aital son prestigi pr’amor del comèrç cartaginés que foguèt parlat encara coma lingua franca o universala dins la partida occidentala mediterranèa pertot e fòrça temps. Fins l’arribada dels romans, que tot o faguèron per destrusir aquela bèla cultura.

Lo punic foguèt tanben un dialècte del fenici (Fenicia en grèc e latin mas Put en ancian egipcian), una lenga semitica membra d’una familha lingüistica pròpria amb lo josieu, l’ammonita, lo moabita e l’edomita. Lo fenici ancian foguèt parlat a Siria Màger, Anatolia, Liban , Israèl, Chipre e Turquia. E amb lo punic s’espandiguèt encara per Sicília, Sardenha, Corsega, las illas Balearas e lo sud iberic.

Los fenicis son plan coneguts pr’amor de la creacion de l’alfabet amb de consonantas mai ancian de l’airal. Foguèt nomentat protocananèu fins l’an 1050 abans lo Crist, quora ja es conegut coma alfabet fenici. Un alfabet parcialament ancessor de totes los alfabets modèrns d’uèi lo jorn. Foguèt aital pr’amor que lor lenga s’espandiguèt amb lo comèrci e foguèt adaptat per de grècs primièr e d’etruscs e romans apuèi. Sa extincion se produsiguèt de manièra parallela a la del punic pendent la fin del sègle Ven aprés lo Crist.

Totun, balhèt un dialècte, lo punic, que demorariá mai de 16 sègles e que seriá utilizat dins la majoritat d’operacions comercialas abans los romans dins tot lo Mediterranèu. E que uèi es ancessor dirècte del nòstre pròpri alfabet. Benlèu solament per aquò cal pas desbrembar que, un còp èra, foguèt una de las lengas mai importantas de la planeta, maugrat los romans.

Un article de Christian Andreu

*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.