La natura es mai qu’estonanta. Los darrièrs estudis an pogut confirmar que paucas mas fòrça particularas espècias animalas pòdon cambiar de sèxe. Un estudi prigond a soslinhat qu’aqueste es lo cas dels anets mandarins originaris de China. Las femelhas pòdon cambiar lo sèxe e arribar d’èsser mascles. Las causas, totun, son divèrsas e complèxas.
Aquò se debana pr’amor que las caracteristicas sexualas dels aucèls son desparièras dels mamifèrs. De primièr pensam en la preséncia o manca de penís o glandulas mamàrias o la color de las plumas. Aquò seriá çò que determinariá lo sèxe. Mas es mai importanta la talha de l’animal. A nivèl genetic los aucèls tanben son desparièrs dels mamifèrs e la transformacion d’un especimèn d’un sèxe a l’autre es un fach pauc generalizat mas que tanben se debana en la natura. E l’espècia dels anets mandarins o fa per unas causas fòrça singularas.
Una question genetica
Per los mamifèrs e aucèls son los cromosòmas los que confirman lo sèxe de l’animal. Los umans avèm fins a 23 pars de cromosòmas a l’ADN de cada cellula e lo sèxe ven determinat per lo par conegut coma X e Y. La preséncia del cromosoma Y desvolopa lo sèxe masculin (XY) e la repeticion del cromosòma X lo femenin (XX). E lo sèxe masculin es la causa màger de la produccion de testosterona. Aital se pòt dire que lo sèxe femenin es la manca d’un cromosòma en los umans. Mas en los anets la determinacion del sèxe es totalament contrària a la dels mamifèrs.
Los cromosòmas sexuals dels aucèls son apelats Z e W e la preséncia del cromosòma W provòca lo desvolopament del sèxe femenin. Sens aqueste desvolòpan de caracteristicas masculinas (ZZ). Pr’aquò se pòt dire que quora lo sèxe es masculin es per manca d’aqueste cromosòma sexual.
Los anets mandarins masculins desvolopan de plumas jaunas, verdas e castanhas fòrça caracteristicas cada tardor. Las femnas an un plumatge castanh. Quora una femelha comença a desvolopar un plumatge masculin la causa a d’èsser cercada en l’ovari. Qualque problèma fisiologic pòt provocar la transformacion de la femelha en mascle. Un fach estonant dins la natura animala.
Los aucèls an un ovari que crèa d’ormonas femeninas e estrogèn. Mas i a d’espècias que n’an dos, coma los aucèls aquatics. Un d’eles es foncional, l’autre pas. L’estrogèn desvolopat per l’ovari foncional arrèsta la creacion de cromosòmas Z que farián d’aquel especimèn un mascle. E pr’aquò se ditz que l’estrogèn en los aucèls es l’ormona sexuala. A una foncion contrària a la testosterona umana, qu’atura la produccion d’ormonas femeninas.
Mas la majoritat d’espècias d’aucèls an solament un ovari e pòt arribar lo jorn qu’aqueste poguèsse morir per divèrsas causas: infeccion, malautiá o nafraduras. La pèrta d’aqueste ovari arrèsta la produccion d’estrogèn e lo cromosòma Z masculin comença a se desvolopar. Alavetz l’aucèl comença d’aver plumas masculinas e pòt arribar a èsser paire.
Divèrsas experimentacions e disseccions fachas en laboratòris an confirmat aqueste fach natural. Sens d’ormonas femeninas qu’arrèstan la produccion d’ormonas masculinas l’especimèn comença a desvolopar espèrma e pòt arribar a fertilizar d’uòus.
Totun, divèrsas observacions tanben an confirmat qu’après aqueste cambi de sèxe l’aucèl generalament tanben tombarà malut e morirà. Es un cambi sexual estonant que patisson los anets mandarins mas la partida finala de l’istòria tanben es tragica. La disfoncion de l’aucèl pòt provocar de malautiás en l’animal qu’après divèrses meses pòt arribar a morir. Lo cambi farà doncas l’animal mai bèl e mai polit, mas puèi arribarà la fin. Un fach susprenent mas totalament natural.
Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
