Parlar aué dera Val d’Aran vò díder parlar tanben d’ua des associacions culturaus mès restacades damb aguest país: Es Paums. Pr’amor que ei un des referents actuaus mès importants dera lengua, cultura e musica aranesa en mon. Mès açò non arribèc d’un dia per aute, calec trabalhar e fòrt pendent 50 annades entà poder, fin finau, capitar. E era capitada siguec er arreconeishement de toti es aranesi, es catalans e tanben a nivèu internacional per esfòrç hèt ath long des decades. Un trabalh de hormiga que tanben a ua trajectòria fòrrça singular.
Es Paums neisheren em 1974 (era annada qu’eth grop suedés ABBA ère premiat en Eurovision damb era cançon de Waterloo) en eth petit pòble aranés de Vilamòs. Aquera annada es Paums decidiren hèr era sua prumèra actuacion coma orquestra de balh ena hèsta major deth sòn pòble en eth mès d’agost. Dempús contunhèren es actuacions pendent annades e capitèren tant que decidiren tanben actuar en estat espanhòu entà dar a conéisher era val e era cultura occitana pertot. D’aquera época es Paums rebremben qu’eth sòn nòm ère de mau prononciar e que non agradaue guaire as agents artistics d’aquera epòca. Mès que contunhèren ara ora de trabalhar damb eri, pr’amor qu’èren sinonim de capitada.
Es Paums coma grop musicau aranés hèc a barar a toti enes hèstes majors de centeats de pòbles e viles dera Val d’aran e tanben dehòra d’aguesta pendent annades. Bèth dia decidiren deishar de hèr musica, dempús de 30 annades e cadun se dediquèc ara sua profesion. Mès çò que non sabien ère que, un dia non lonhan, tornarien a trabalhar pera cultura e lengua araneses un aute còp… En 2016 er Ajuntament de Vilamòs prepausèc as membres des Paums de compausar es Gòis a Sant Ròc de Vilamòs e tornèren a amassar-se entà crear ua associacion culturau damb ua tòca encara major: promòir era lengua, musica e cultura araneses . Pogui grops pòden díder qu’aueren ua dusau part ena istòria dera musica mès es Paums ac artenheren e siguec alavetz quan comencèren a arribar es prèmis entara sua trajectòria culturau dera val d’Aran.
Pr’amor qu’aué parlar des Paums ei parlar tostemps de lengua, cultura e musica d’un des païsi mès petiti d’Euròpa. Non siguec bric facil poder hèr açò entà capitar. Mès aué se pòt díder qu’es Paums ei un des referents deth sègle XXau e XXIau dera Val d’Aran. Soent an trabalhat de manèra benevòla, pr’amor qu’aimen sense cap interés era sua lengua e cultura. E eth sòn exemple de trabalh, esfòrç e dedicacion son un referent entà totes es autes nacions europèes minoritàries. E ac serán pendent annades.
En 2018 es Es Paums fondèren era seccion corau damb eth nòm de Es Paoesses, era anma femenina dera associacion, e amiada per Lúcia Mas. Des d’alavetz e ja coma asociación culturau son restacadi damb es activitats mès importantes dera Val d’Aran es darrères annades: er aumenatge ath filològ Joan Coromines, catalan aimant dera lengua e cultura araneses, eth concèrt de Nadau, e Era Audiovisuau en caplòc d’Aran, Vielha, era edicion de quate CDs e videoclips, eth Grop de Convèrsa en aranés dera Universitat de Lhèida entre 2017 e 2020…
Mès, a mès de participar en tutories des corsi d’aranés der Institut Aranés a compdar deth 2020 o collaborar damb era revista scientifica Sapiéncia Occitana an contunhat era produccion de CDs e videoclips de musica en aranés e an arrecebut diuèrsi prèmis, pr’amor ja hè temps que son un referent internacionau dera Val d’aran. Atau, an contunhat compausant cançons deth còp que trabalhauen en diuèrsi camps culturaus. Un trabalh que demòstre qu’eth sòn esfòrç meritèc es prèmis arrecebuts.
Musica, poesía, sciéncia e cinema
Es estudis sus era oiconimia aranesa, era recuperación de pergamins ancians aranesi, organizar un concors de fotografia annadèr o tradusir es celèbres aventures de Tintin ar aranés (un hèt istoric) a mès d’autes libres (com Alicia en País des Meravilhes) non siguec pro entàs membres d’aguesta asociación culturau aranesa. Pr’amor qu’un prètzhèt trist coma era pandemia provoquèc era entrada d’Es Paums en mon deth cinèma. Dempús arribèren encara mès prèmis: Per Oxitonia, un cuertmetratge documentau basat en un poèma de Xavi Gutièrrez e rodat en Vilamòs, e per ARTZ-OS, basat en un poèma de Jèp de Montoya e rodat en Canejan, Banhères de Luishon e Lairissa.
Es tres prèmis qu’Es Paums receberen per aqueres òbres arreconeisheren eth gran esfòrç hèt en tot trabalhar sonque damb actors e actritzes non professionaus de Es Paoesses, es Sarnalhèrs de Bausen e des pòbles dera Val. Pr’amor d’açò aueren eth Prèmi deth Public deth Festivau Jean Pau Verdièr dera Cançon Occitana, eth Premi dera Xarxa Vives Omnium Culturau ara creacion de contenguts audiovisuaus en aranés, e eth Prèmi Lengua Viua 2022. Bèri uns prèmis restacadi damb er arreconeishement annadèr des der an 2018 deth govèrn catalan d’aguesta associacion coma ua des entitats que promòn er aranés en mon.
Ara, e damb eth 50au aniversari pròp, es Paums an volut renéisher coma asociación e se son organizadi en naues seccions; composicion musicau, concèrts, filologia, espòrts, Es Paoesses, traduccions, edicion de tèxtes, e d’autes, que demòstren un trabalh gigantàs d’un petit grop d’aranesi que voleren demostrar ath mon qu’era Val d’aran ei un país viu, damb ua lengua e cultura fòrça viues (hè annades qu’er aranés tanben ei lengua oficiau en tot Catalonha e pr’amor d’açò er occitan tanben ei tanben oficiau ena euroregion occitana-catalana-baleara) e que capitèren maugrat toti es problèmes, pr’amor qu’ena vida, çò que compde ei eth trabalh e esfòrç jornalèrs, e que, era amistat e era umilitat d’un grop d’amics pòt guanhar er arreconeishement mès enlà des termières politiques. E dilhèu sonque pr’açò provoquen eth desir a toti de formar part d’aguesta asociación culturau aranesa, que ja a un nòm entre es mès importantes entara promoción der aranés ena planeta. Com eri madeishi diden“sonque cau estimar era lengua e era Val d’Aran”. Jamès arrés didec tant damb tant pògues paraules. Fòrça Felicitats Es Paums. Per 50 annades mès.
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
Aguest article ei publicat gràcies a un acòrdi de cooperacion damb www.aranes.club, era pagina web entà apréner aranés de forma gratuita