L’empèri dels ititas foguèt un dels mai grands de l’Antiquitat pendent gaireben cinc sègles, çò es entre los ans 1650 e 1200 abans lo Crist. Situat en Anatolia, s’espandiguèt de l’Orient Pròche fins a l’èst mediterranèu. Fins ara se coneissiá pas las causas de sa fin mas un estudi recent a analisat l’istòria naturala del territòri e a descobèrt que la region centrala itita patiguèt una secada extrèmament longa entre los ans 1198 e 1196 que poiriá aver provocat la casuda politica dels ititas.
D’efièch, l’empèri itita s’espandiguèt tant qu’arribèt al nòrd e sus la còsta de Siria, comercèt amb l’empèri egipcian, e luchèt amb d’autres empèris per contrarotlar la region durant d’annadas. Pasmens, lo sistèma administratiu itita s’esfondrèt aperaquí en 1200 abans Crist e los cercaires sabián pas perqué. Fins ara.
Lo darrièr rei itita foguèt Suppiluliuma IId, e comencèt en l’an 1207 abans Crist en tot emportar de grandas victòrias en la lucha contra d’autres estats tanben anatolians, coma los wiyanawandas, los masas, o encara los lukkas e ikkunas. Aquel es considerat coma lo darrièr emperaire itita. Se n’i aguèt un autre, es pas demorat escrich.
Lo faraon Ramsès IId ordenèt de daissar escricha una lista entre los ans 1188 e 1177 abans lo Crist per soslinhar los païses destruches pels diches Pòbles de la Mar. La quita capitala itita, Hattusa, es sus aquela lista coma una de las màgers vilas agarridas per aqueles Pòbles de la Mar abans qu’ataquèsson Egipte.
De rasons escuras
Ara, totun, l’arqueologia confirma que la vila foguèt abandonada primièr e brutlada apuèi. E las rasons definitivas encara son demoradas escuras fins a uèi lo jorn. Per assajar d’o comprene, lo cercaire Stuart Manning e d’autres estudièron los anèls dels arbres près de la vila actuala d’Ankara, capitala de Turquia. Segon aqueles expèrts, d’anèls mai fins significan de periòdes mai secs, e aital an pogut analisar l’umiditat de l’epòca: del sègle XIIIn fins al sègle XIIn abans lo Crist l’environament regional s’assequèt. E lo pièger periòde se debanèt entre los 1198 e 1196 a.C., lo moment de la casuda de l’empèri dels ititas.
“Los arbres a pena podián subreviure pr’amor que i aviá pas brica d’aiga, çò diguèt Manning. Los anèls del periòde son plan fins e aquò vòl dire que i aguèt una secada espantanta durant d’ans”. Aquò vòl dire tanben que los ititas patiguèron una set e famina òrras. L’administracion casèt amb lo govèrn. Los subrevivents aguèron pas d’autra causida que de migrar. Doncas, la casuda de l’empèri itita se faguèt en causa d’un cambiament climatic.
“Amb de secadas longassas coma aquela pendent dos o tres ans n’i a pro per far caire de societats plan organizadas, çò apondèt Manning. E aquò tanben es un senhal per nòstra societat: en causa del cambiament climatic actual benlèu vivèm los darrièrs jorns coma societat organizada”. L’estudi foguèt publicat dins lo numeric Nature.
La Redaccion
Aqueste article serà tanben publicat dins Jornalet, lo primièr quotidian en linha de lenga occitana, amb lo qual Sapiéncia a un acòrdi de cooperacion
