Occitans e catalans son, sens dobte, uèi encara, doas nacions sòrs que pòdon situar lor origina e cultura comunas en un moment de l’istòria. Aquel benlèu foguèt lo sègle XII. Totun, es pas estat totjorn aital. La mòrt del comte de Provença Ramon Berenguer IV pendent lo sètge e desbarcament dels genoeses a la vila provençala de Mauguiò foguèt lo començament d’un episòdi istoric marcat per tres guèrras que durèron mai de 20 ans e placèron Provença coma un país de desolacion e roïna.
Aital podem veire Raimond I, sénher dels Bauç, dins un long viatge a de tèrras germanicas per se trobar amb l’emperaire Conrad III e qu’aurà de decidir sus la proprietat del Comtat de Provença. Aperten aquela a la familha dels Bauç – Raimond se maridèt amb Estefania, la filha pichona de Gerberja de Provença – o als eretièrs del fraire de Berenguer III de Barcelona, maridat amb Doça de Provença, conhada de Raimond I dels Bauç ? Es aquò qu’aurà de decidir Conrad III.
Es l’an 1144 e Raimond dels Bauç es a mand d’arribar a una de las mai bèlas vilas del Sant Empèri Roman Germanic, Wurtzbourg. Lo viatge es estat long e fatigant, mas lo premi final poiriá èsser pro suçós. Se l’emperaire reconeis los dreches dels Bauç en Provença los catalans auràn de marchar e la sieuna familha serà tanben una de las mai poderosas de la Mediterranèa. Mas voldrà o far l’emperaire Conrad ?
Lo jurament escrich de la sieuna femna, sòr pichona de Gerberja, comtessa de Provença, que lo comtat “li aviá d’èsser balhat e que foguèt lo comte catalan Ramon Berenguer III qui usurpèt los dreches de la sieuna sòr Doça” son de pròvas sufisentas per l’emperaire germanic.
Fa bon temps e lo solelh d’agost d’aquel matin sembla que sorirà Raimond I dels Bauç. Es un polit jorn e l’emperaire li balha – maugrat que en de tèrmes gaire clars – los dreches demandats. Per o materializar, los Bauç poiràn dempuèi ara batre moneda a las vilas d’Arles, Ais e tanplan al castèl de Trincatalha. Raimond I dels Bauç es content. Pòt tornar tranquil a Provença. Amb aquela reconeissença imperiala de segur que totes los barons provençals li balharàn ajuda e lèu lo territòri serà reconquistat de mans dels catalans.
La primièra guèrra de Provença (1144-1150) es començada. Mas serà pas fins la fin de la tresena – la segonda aguèt luòc entre 1155 e 1156 e la tresena entre 1159 e 1160 – que la guèrra, la desolacion e la fam laissaràn Provença pr’amor que pendent prèp de vint ans los provençals lutaràn contra los catalans per capitar d’aver una libertat que los Bauç poiràn pas aténher. Perqué ?
Doça, eretièra de Provença
Lo maridatge de Doça de Provença amb lo comte catalan de Barcelona Ramon Berenguer III l’an 1112 es, benlèu, l’origina reala de las causas que provoquèron aqueles conflictes militars una generacion après. L’arribada d’una flòta de galèras catalanas que montava lo Ròse per anar cercar la comtessa Doça es una imatge que los poètas catalans dels sègle XX encara an cantat. Aperten a l’imaginari occitan e catalan de l’epòca medievala, a la sieuna istòria nacionala e culturala comuna.
Totun, e maugrat que pendent plusors ans la patz contunhèt, la mòrt de Doça balhèt de dreches sus la Provença al comtat catalan. Un comtat que en 1125 ja èra devessit amb lo Comtat de Tolosa e que ja aviá perdut la region al nòrd de Durença amb los castèls d’Aurenja, Argença e vilas coma Avinhon. E mai encara fins la quita mòrt del pròpri comte catalan Ramon Berenguer III degun diguèt pas res. Mas quora Berenguer Ramon I, fraire del nòu comte catalan Ramon Berenguer IV se proclamèt Comte de Provença i espetèt una guèrra generala a Provença.
Raimond I dels Bauç, marit de la sòr pichona de Doça de Provença, Estefania, cerquèt d’aliats, demandèt d’ajuda diplomatica al sobiran nominal d’aquelas tèrras – l’emperaire – e laissèt conéisser qu’el èra – per drech marital – lo nòu sénher de Provença. De desenas de barons decidiguèron l’ajudar: caliá liberar Provença de mans catalanas.
Per ansin, en 1144, la guèrra dubèrta entre los Bauç e lo Comtat de Barcelona catalan a Provença desseparèt la noblesa de la region en dos blòcs militars e diplomatics dins una longa e prigonda guèrra. D’un costat lo Comte de Provença, Berenguer Ramon I, aviá l’ajuda e sosten de son fraire Ramon Berenguer IV de Barcelona, mas tanben dels vicecomtats occitans de Carcassona, Besièrs e Nimes. De l’autre costat, los amics e aliats de Raimond I dels Bauç e Estefania, sòr de Doça: Tolosa, Foix, la vila d’Arles e la Republica de Gènoa.
La mòrt de Berenguer Ramon I après l’ataca genoesa de Mauguiò en 1144 foguèt solament l’inici d’una longa guèrra que devastariá Provença e que finiriá amb la pèrta militara dels dreches dels Bauç sus la Provença.
En efièch, après divèrsas batalhas a la mediterranèa, lo comtat catalan poguèt, fin finala, apartar los genoeses del conflicte . Puèi, la vila d’Arles e lors ciutadans, revoltats contra l’evesque de la vila – aliat dels catalans – vegèt cossí arribava una nòva flòta de galèras amb la senhièra catalana per los far rendir-. Fin finala, lo comte de Tolosa, Alfons Jordan, partit en crosada a Tèrra Santa ajudèt brica la familha dels Bauç. An aprés an de mai en mai barons feudals provençals abandonavan los Bauç davant l’avança militara de l’armada catalana.
En 1149 Raimond I dels Bauç, maugrat la reconeissença diplomatica de l’emperaire, demorarà sol e isolat. Caliá anar a Barcelona e renonciar als dreches dels Bauç al Comtat de Provença. Mas o arribarián a far ? Quand Raimond arribèt a Barcelona moriguèt de manièra misteriosa. E maugrat qu’Estefania e los sieus set filhs signèron un tractat ont renonciavan a la reclamacion dels Bauç sus Provença, l’istòria demorariá gaire se repetir e començariá aital la segonda guèrra dels Bauç a Provença.
Los dreches dels Bauç
Maugrat que cèrta istoriografia del sègle XIX provençala a volgut balhar l’imatge dels Bauç coma libertadors de la nacion de la tirania catalana, los dreches d’aquela familha son gaire clars. Doça de Provença, comtessa del territòri, èra la primièra filha de Gerberja de Provença e per ansin aviá totes los dreches sus lo comtat pr’amor que i aguèt cap fraire e solament una sòr. Estefania dediciguèt demanar los dreches sus lo comtat a travèrs lo maridatge amb Raimond I dels Bauç cossí aviá fach Doça amb Ramon Berenguer III de Barcelona.
De mai, la posicion del quite Raimond I foguèt pas totjorn la meteissa e pendent una bona partida de la sieuna vida foguèt un bèl aliat del comte catalan: aprés acompanhar lo sieu fraire Guilhèm dels Bauç en l’armada occitana qu’arribèt a conquistar Trípol en 1105 retornèt a Provença en 1110. Doas annadas mai tard Raimond e Estefania dison pas res quand Doça balha los dreches del Comtat de Provença a son marit catalan abans defuntar. E mai encara, ajudarà lo sieu conhat amb l’alestiment de set galèras en l’expedicion contra los arabis de Malhòrca, qu’aguèt doncas una bèla participacion genoesa e provençala a mai de catalana.
Ramon Berenguer III de Barcelona voldrà lo mercejar a o farà en tot li balhar lo fèu de Berra. Pendent la guèrra que i aurà entre los comtats de Tolosa e Barcelona per la possession de Provença demorarà amb lo sieu conhat e lucharà contra lo comte tolosan Anfós Jordan. E serà pr’amor d’aquel qu’aurà la man d’Estefania en 1116.
Solament aprés la mòrt del Comte de Barcelona, marit de Doça de Provença – mòrta ans abans – Raimond e Estefania decidiràn reclamar lo Comtat de Provença – prèp de vint annadas mai tard -. Aurà l’ajuda dels tolosans, dels sénhers de Sabran e fòrça barons provençals, mas Arles patiguèt un sètge prigond e las tors de la vila foguèron destruchas coma punicion. Dempuèi 1145 Ramon Berenguer II – filh del primièr e nebot del comte catalan – capitèt en ganhar la sosmission en Tarascon de la majoritat de la noblesa provençala que en 1144 aviá decidit ajudar los Bauç. Abans de morir a Barcelona balhèt lo castèl de Trincatalha als catalans en 1149.
Totun, l’istòria dels Bauç finiriá pas amb Raimond I. Los sieus filhs e eretièrs, amb lo conselh de la ja vielha Estefania, capitarián encara de tornar far de nòvas coalicions militaras contra los catalans per dos còps mai. E encara mai, maugrat pèrdre fin finala los dreches al Comtat de Provença, Ug II, filh e eretièr del domeni dels Bauç, volguèt pas reconéisser la victòria catalana e marchèt a Sardenha ont maridèt en 1179.
Ailà, a Sardenha, seriá puèi conegut mai coma lo fondator de la dinastia sarda dels Arborea, una de las familhas de l’illa que s’amassèron jos lo nom de “jutges” e que luchariàn feroçment e pendent desenas d’annadas quora los catalans desbarquèron a l’illa per la conquistar al sègle XIV – mai de dos cent ans aprés l’epòca de Raimond I dels Bauç-. Los Bauç provençals avián pas encara perdonat los catalans lo raubament d’unes dreches que considerèron pròpris per familha. Mas aquò demora uèi part del passat de Provença, d’Occitània, de Catalonha e de l’Euròpa mediterranèa.
Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
