L’empèri chinés èra tanben mai medieval que la Russia. L’idèa que lo comunisme siá aparegut ailà en 1949 – e lo capitalisme evitat – siá tipica dels imbecius ignorants de l’istòria sociala e economica, mas es d’efièch tròp absurda per nosautres de la considerar atanben pendent un instant. Aquò es totun la vista d’un grand nombre.
Avèm vist cossí los emisaires del capitalisme britanic èran arribats en China en 1793 e foguèron repossats coma “barbarians mercadièrs.” Avèm vist cossí, pendent lo sègle aprep, los poders europèus, armats per l’industrialisme, ravissián la China, la Granda Bretanha en particular avent sasits sos pòrts, introduchs l’opium militarament, sostenguts una revòlta dins laquala vint millions morissián, e apuèi avián brutlat Pequin en una punicion feròtja.
Man a man amb los capitalistas europèuns èran los compradors – sènhers feudals devenguts capitalistas, lors riquesas legadas a las fortunas dels Europèuns, lor basa principala d’operacions Canton (Guangzhou).
L’origina de la revolucion
Èran los enemics egalament dels borgeses chineses e dels paisans e obrièrs. La revòlta dels “Boxaires” de l’an 1900 èra lo darrièr còp del govèrn manchó de resistir l’agression europèa. Dirigida del tron, èra una revòlta reaccionaria qu’aviá l’objècte d’extirpar los estrangièrs.
Sa desfacha afeblissiá d’avantatge la dinastia, que languissiá qu’una finala decenia, se descomposant un pauc cada jorn, sostenguda pels Britanics e detestada egalament per totas las classas chinesas.
Pendent aquesta finala decenia dels Ch’ing, la borgesiá indigèna del sud, establida a Canton e los autres òorts, e alegada amb los trabalhadors professionals – avocats, medecins, mercadièrs – creèt, al torn d’un medecin d’Honolulu, Sun Yat-sen, lor partit politic, lo Kuomintang (KMT), lo partit nacionalista. Lèu inscrichs foguèron los estudiants e los militaires d’oltramar, coma lo filh de paures paisans, Chiang Kai-shek, qu’avián plan de detestacion per la dinastia.
Tre 1911 una seria de revòltas s’esclatèron a travèrs lo sud. La dinastia tombèt coma un juòc de cartas. A Pequin l’emperaire, un infant, Aisin Gioro P’u Yi, foguèt informat de son abdicacion (!) e un general feudalista, Yuan Shi-k’ai, adoptèt lo títol de president de la Republica chinesa. Sun Yat-sen, sens poder al nòrd, acceptèt aqueste còp. La Granda Bretanha ajudava los feudals contra lo Kuomintang, obligant Canton de renonçar una quantitat d’armas a l’ enemic de la ciutat, lo sènher de Kwantung. Encara vesèm cossá la borgesiá dels estats ja establits assaja d’estranglar los esfòrçes dels borgeses d’autres paises de realisar lor emancipacion dels ferres feudals.
Maugrat aquò, gràcias al jove militar Chiang Kai-shek, lo KMT lèu constriguèt una armada, aportant lor eslogans revolucionaris a la campanha. Tre lo debut de la revolucion, los vertadièrs revolucionaires borgeses sabián qu’aurián besonh dels paisans, la majoritat de la populacion, afin d’acomplir lor revolucion. Eles que realisavan aquò – coma lo filh de paisans rics, Mao Zedong – trionfarián, ont Chiang e sos partistas de las vilas perdrián.
Sun Yat-sen moriguèt en 1925. Aprèp la mòrt de Yuan Shi-k’ai en 1916, Beijing vesiá una succession de barons feudals, cadun s’apelant “president de la republica”, exceptat lo monarquista Chang Hsun, que restaurèt P’u Yi al tron en 1917.
Lo Japon aviá sostengut la Granda Bretanha pendent la guèrra de 1914-18, e alara expandissiá son empèri a travèrs las doas decenias seguissentas. Al centre d’aquest empèri èra lo sistèma de camins de ferre manchurian, e la Manchuria, lo còr de la dinastia Ch’ing, foguèt sasit en 1931. P’u Yi, expulsat de la ciutat imperiala en 1924, trobèt de refugi en çò dels Japoneses. Foguèt entronat come “emperaire” de Manchukuo (Manchuria japonesa), jos los uelhs de Tòquio.
Anthony Walker*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
