Volem parlar de la desparicion d’ua certana espècia d’ausèth, tipic dens hèra paisatges de l’Euròpa occidentau pendent aquera sason. Los cercaires demoran estonats pr’amor que, aquera annada, ne’s pòden pas véder mei gruas. E que son ausèths que remembran la sason naturau de la devarada, la fin de la calor e lo començament deu hred. E que semblaré que las gruas, aquera annada, que prefereishen demorar en Ongria e pas mei au sud deu continent.
P’amor qu’ei tipic pendent lo mes de noveme e deceme de véder aqueras formacions au cèu de grops de gruas, que vòlen en fòrma de triangle, tanben deus sons crits caracteristics dab un son pregond e nafrat que balhè lo nom a l’espècia de Grus grus. Que son ausèths que rapèran tostemps l’arribada de la devarada au sud europèu mes aquera annada non n’i a pas.
La grua comuna qu’ei ua espècia migratòria qu’a l’abituda de’s har enlà cap au sud europèu e que cèrca mei temperatura e poder atau aver petits. Lo territòri entà aquò poder har que son estadas tostemps las zònas mei meridionaus deu continent europèu.
Qu’arriban cada annada despuish lo nòrd deu continent e tanben enlà enqüèra, pr’amor que tanben arriban milèrs de gruas despuish l’estepa asiatica. E qu’arriban aus país coma Occitània e tanben enlà enqüèra, pr’amor que tanben podon estar vistas per tota la peninsula iberica e enqüèra au nòrd african.
Segon los cercaires, la causa principau que’n seré lo cambiament climatic actuau que lo patéish, d’ua faiçon mei pregonda que d’autes luòcs, lo continent europèu, e enqüèra mei, la part mei meridionau d’Euròpa. Mes, adara, hèra espècias d’ausèths, çò que hèn qu’ei se n’anar cap au nòrd europèu, prèp de territòris pròches au pòle nòrd pr’amor que i a de mei en mei temperatura.
Las gruas que son ausèths de la familha de las cigonhas, maugrat que mes granas. Que pòden arribar a un mètre e miei d’hautor. Qu’an las patas e lo cuòl plan longs, maugrat que lo bèc ei hòrt mei cuèrt que lo de la cigonha. La siá color qu’ei grisa, mes tanben bruna e negra dab tons ròis e un gran plap blanc au cap. La coda qu’ei plan cuèrta e aquò que’u balha un aspècte plan elegant.
La soa dièta qu’ei, sustot, vegetariana, pr’amor que’s neureishen de la grana e rasinas. Totun, tanben que minjan deus vèrmes, deus insèctes e deus escargòlhs. Que tanben minjan hèra aglans, pr’amor qu’adara ei l’epòca que’n pòden trobar mei aus arbos e suu sòu. Aquera neuritud e un climat mei suau, que provòcan de faiçon annau la soa migracion a territòris meridionaus deu continent europèu.
Sens lo Dia de la Grua
Totun, dejà i a mantua associacion d’asimants deus animaus, com Adenex, deu sud espanhòu, que denoncièn que dilhèu se poirà pas celebrar aquera annada lo Dia de Grua, que’s debana cada annada dens l’Estremadura espanhòla, au sud de Madrid. Car los cercaires e asimants de la grua ne poiràn pas mei aquera annada véder grops de gruas au cèu. Lo Dia de la Grua que’s debana pendent lo mes de deceme mes que sembla estar qu’aquera annada poirà pas èste celebrat.
Entà Francisco Lopo, coordinador d’Adenex, tots son inquièts pr’amor que las gruas arriban pas au sud europèu. N’ei pas estat Confirmat s’aquò a coma causa dirècta lo cambiament climatic mes çò qu’ei que vertat ei que i a pas guaire grops de gruas au sud europèu.
Dejà i deuré aver gruas au sud peninsular e europèu, aquò averteishen mantun cercaire. Que ne son demoradas au Parc Nacionau de Hortobagy, en Ongria, on n’i auré, adara, mei de 200.000. E que semblaré estar que 100.000 especimèns mei viatgèn solament dinc aus paluns que i a en Polonha, Alemanha e lo nòrd-oèst de l’estat francés, mes pas mei au sud.
Aquò entraina un cambiament de costumas. Ua tasca plan rara dens ua espècia. Segon tots los cercaires, aquò ne’s debanè pas jamei abans. E pr’amor d’aquerò, qu’ei tanben inquietant. La fenologia, o sciéncia qu’estúdia los cicles biologics deus animaus pendent la sason ac confirmaré. N’i auré pas pro dab la neuritud. Au sud peninsular iberic, per exemple, solament estón examinadas gruas en solament 15 províncias espanhòlas e pro. Mes adara, a la fin de noveme e començament de deceme, dejà deuré n’aver quasi 300.000. E solament n’arribèn 5.000.
Los scientifics nomman coma biosenhals aqueras espècias que càmbian las lors abitudas. E aquò vòu díser que la vita de l’environament generau ei en grèva crisi. Los ausèths migratòris, que càmbian las soas migracions, coma las gruas, que son un senhau biologic que i a un cambiament climatic pregond, e que la natura ei de cap a patir, dilhèu, ua catastròfa ecologica, pr’amor que los animaus, ne’s pòden pas mei adaptar ad aqueths cambiaments.
La Redaccion
Cronica d’aguest article sus l’espaci Natura de Ràdio País : https://soundcloud.com/radio-pais/on-son-aquera-annada-las-gruas?in=radio-pais/sets/natura
