Pendent la caduda, la balèna franca que’s dirigeish tostemps tà la costa d’Africa deu sud entà i demorar l’ivèrn. Entà poder aquò plan har, que cau que sian dejà grassas, mes las darrèras annadas que semblen que son meilèu magras pr’amor de mensh en mensh neuritud aus oceans. Adara, un estudi recent de cercaires danés e sud-africans confirma que l’espècia ei de cap a vàder mei petita pr’amor deu cambiament climatic.
L’ivèrn qu’arriba a l’emisfèri sud pendent lo mes de junh, e la mar que i a a l’entorn d’Antartida que vien glaçat. Entà la balena franca, qu’ei temps de migrar cap au nòrd se vòu subervíver. E e’s hèn enlà cap a Africa deu sud entà i demorar dinc a la prima e la fin deu glaç ivernau. Lo lòc d’amassada annau qu’ei la còsta que i a près de la vila d’Hermanus, en Africa deu sud.
Ací l’aiga qu’ei mei cauda e ideau entà se reprodusir e aver ua generacion navèra de balenas. Totun, n’i a pas guaire neuritud a l’aiga e las balenas hémias qu’acaban la soa resèrva de greis entà produsir lèit entaus mei joens shens trobar mei de neuritud entà subervíver. Adara los cercaires confirman que son de mei en mei magras, e que son pas briga grassas, com deurén estar en aqueth lòc e aquera epòca de l’annada.
Açò qu’estó confirmat per cercaires de l’Universitat d’Aarhus, en Danemarc, qu’estudièn aqueth tipe de balenas despuish la decada de 1980. Segon los scientifics, las balenas francas que son de mei en mei magras e tanben de mei en mei petitas.
“La balena franca qu’ei haut o baish 25 % mei magra adara qu’en 1980, dit Fredrik Christiansen, cercaire d’aquera universitat. Aquò ne va pas plan entà l’espècia, pr’amor que vòu díser qu’aqueras balenas vadudas despuish alavetz an un risc màger de morir. Urosament, la balena franca austrau n’ei pas en dangèr, mes que’u poiré estar pendent lo futur se aquò ”contunha atau ».
Qu’ei atau pr’amor que la balena franca, quan arriba ad aquera region en ivèrn, demora divèrs mes shens neuritud. Solament consumeishen las soas resèrvas de greis. Que minjan krill e deu plancton e que pòden minjar hèra quilogramas un sol dia.
De mens en mensh krill
Mes adara sembla que i a de mensh en mensh krill a l’ocean, çò ajustè Christiansen, e aquò qu’entraine mei de hami abans de l’ivèrn. Mei de temperatura a l’ocean qu’entraina mensh de fitoplancton e mensh de krill e donc hòrt mensh de neuritud entà la balena franca dens aquera epòca de l’annada. E que vaden mei magras.
Tot aquerò qu’estó descobèrt aprés bastir un metòde navèth entà conéisher lo pes reau de las balenas; dab fòtos de drònes que’s pòt saber la soa hautor e longor. Demòrava conéisher lo lor volume. Aquò hèit poguèron mesurar lo pés reau de las balenas.
La balena franca que vienó mei que magra las darrèras 30 annadas, qu’afirmèn los cercaires. E qu’ei plan grèu. Pr’amor que lo pes d’ua mair pòt provocar tanben de cambiaments dens lo pes deus mei joens.
“40 annadas a la balena franca qu’avèva un petit cada tres annadas. Uei n’ei pas mei atau, dit Christiansen. Adara solament an un petit cada cinc annadas. E aquò vòu díser ua populacion que creish plan hòrt mei lenta”.
Las balenas neishudas uei, en mei d’aquò, que son mei petitas e creishon d’ua faiçon hòrt mei lenta, segon los cercaires. Se la mair ei magra, la balena joena a mensh d’energia e donc lo ritme de creisença qu’ei hòrt mei lent. Aquò tanben que’s debana a las populacions de balenas francas boreaus de Canadà e los Estats Units, que tanben son mei redusidas. Segon qualcunes cercaires, ua balena franca actuau que pòt har dinc a un mètre mensh de longor qu’ua balena franca vaduda en 1981.
Qu’ei un capítol navèth de l’istòria de la balena franca, secutada per l’òmi au long deus sègles. L’òli de balena qu’estó ideau entà har lutz artificiau. N’estó pas dinc a l’an 1900, quan arribè l’usatge deu petròli, que la caça de balenas francas s’arrestè pas.
Totun, la populacion globau de balena franca a ua bona santat despuish ençà. E son plan importantas entà l’environament marin, pr’amor que se n’i a pas, tot l’environament que’n poiré patir las consequëncias : que son un predator gran e shens eras tot l’ecosistèma pòt cambiar, despuish las bacterias dinc a las làmias. E adara, l’espècia pateish cambiaments morfologics que los cercaires solament confirman, mes que saben pas on pòden arribar.
La Redaccion
