La mar qu’ei un monde estonant, plen de vita pertot. Maugrat aquò, uei qu’ei plan miaçada pr’amor de la pesca industriala, que tua tota sòrta d’espècias, tanben las que podem pas minjar, dont las estelas de mar e espècias parièras.
Las estelas de mar e autas espècias pròchas coma los eriçons marins apartienen a la familha deus nommats equinodèrms, çò que vòu díser “dab pèth d’ariçon”. Que son ua familha grana d’animaus marins cobèrts de bròcs plan difusats per tots los oceans e mars de la planeta.
Un cors radiau
Lo cors deus equinodèrms qu’ei radiau e pas bilaterau, coma se debana en la rèsta d’animaus deu monde. Totun, que tanben an pés en fòrma de tube qu’acaba dab ua ventosa qu’utilizan entà poder se desplaçar e se neurir. Dens aqueste grop tanben i an espècias coma las estelas de mar dab patas, los liris de mar, los orsins e los congombres de mar.
Los equinodèrms ne son pas adaptats a l’aiga doça, an colors estonantas e an un movement plan lent. Las estelas de mar an dinc a cinc braces, maugrat que qualcunas espècias ne an dinc a 7 e d’autes enqüèra 14. La part superiora deu lor cors qu’a placas de cauç o deus bròcs entà los protegir. Cada braç qu’a petits tubes parièrs a de dits petits dab ventosas. Que son tostemps braces que’s pòden corbar entà ajudar l’estela a se desplaçar suu fonz marin.
L’estela de mar, maugrat la soa morfologia, qu’ei un animau plan extraordinàri. Dab era sua fòrça que pòt obrir ua auta bivalva aisidament. Quan ataca ua presa, la captura dab los braces entà arrestar la soa hueita. Puish, usa la fòrça entà obrir las duas valvas. Quand celà se debana, que’s pòt véder coma l’estomac de l’estela sòrt de la boca e qu’entra dens la coscòlha. L’animau qu’ei digerit vivent. Quan lo bivalve ei atau atacat, qu’acaba per obrir las valvas e atau l’estela que pòt devorar plan la presa.
Las estelas de mar que son plan comunas au fonz deus oceans. Que pòden estar examinadas de faiçon facila pr’amor de las soas colors, hèra vivas. Lo lor movement qu’ei plan lent, mes tanben plan necessàri entà arribar ad autes bivalves, molluscs, crancs o enqüèra d’autes equinodèrms. Lo lor camin qu’ei plen de presas mortas.
Ua espècia singulara qu’ei l’estela de mar de sable, que solament demora suu sable marin. Qu’ei acerà on se pòt amagar lèu. Lors braces qu’an bròcs que provòcan hèra dolor. Qu’an colors rojas plan vivas e que pòden aver dinc a 14 braces a l’entorn deu cors centrau. Ua de las soas presas mei aimadas qu’ei l’estela comuna marina.
Las estelas de mar dab patas, d’un aute costat, que son equinodèrms plan fràgils, dab braces que sovent se trincan. N’an cinc, que surgeishen d’un petit disc centrau e que pòden enrotlar a l’entorn d’eras medishas quan i a dangèr. La majoritat d’espècias d’estelas marinas dab patas, que demoran en zònas de mareja e que minjan plancton e d’animaus morts per filtracion. Que demoran en colonias.
Los comatulides que son plan parièrs a las estelas de mar e an de braces ramificats qu’utilizan entà nadar e entà se neurir. Qu’an dinc a 10 braces mes qualcunas espècias que’n pòden aver dinc a 200. Que demoran suus ròcas o d’algas e que capturan las lors presas a la mar dab las lors braces.
Los liris de mar que tanben minjan atau. Que demoran ligats au fonz de la mar per un peduncule que pòt har dinc a 90 cm de longor. Que son parièrs a las flors marinas. En totau, que i a mei de 6.250 espècias d’equinodèrms marins, dont 1.500 que son estelas marinas, 2.000 que son estelas marinas dab patas e mei de 600 que son liris de mar, tot un monde meravilhós que balha enqüèra mei de vita au fonz deus oceans e de la mar, com la nosta aimada Mediterranèa. Adishatz a tots e plan bona setmana, e tanben Bon Nadau e Urós 2025.
Era Redaccion
Aquesta cronica suu Ràdio País: https://soundcloud.com/radio-pais/natura-meravilhosas-estelas?in=radio-pais/sets/natura
Fotografia principau: Static Estella_CC