Es plan estonant per un istorian catalan descobrir que los sieus aujòls, los ibèrs, foguèron tanben la basa majoritària de populacion indigèna d’Occitània abans l’arribada dels romans. Aquò, dich aital, encara crèa polemica e discussion per de rasons politicas. A l’estat espanhòl encara uèi s’accèpta pas que i aguèsse un pòble desparièr del cèlta abans la creacion d’Ispania. A l’estat francés los ancessors encara son de celtas galleses de la Gàllia e i pòdon pas existir diferéncias sus las originas comunas de la nacion.
En tot conéisser la polemica que pòt generar un article aital volèm demorar fidèls a las mai que susprenentas diferéncias istoriograficas que i a, uèi lo jorn, entre l’istòria francesa e espanhòla, d’un costat, e l’occitana e la catalana, de l’autre. Podèm anar luenh dins la recèrca de l’origina del pòble ibèr. Mantunas teorias – e cap confirmada totalament – ne parlan e qualqu’unas son fins contradictòrias. Mas cal primièr las conéisser per n’aver una idèa mai prigonda sus la possible origina dels ibèrs.
Maugrat que i a d’istorians, uèi lo jorn, que confirman que i aviá una familha de pòbles o nacions ancianas ( pas amb lo sens modèrn del tèrme pr’amor que se devessián politicament en desenats de tribús e vilatges ) apeladas basca, aquitana e ibèra – d’autors de l’antiquitat ja ne parlavan, coma Estrabon o lo quite Juli Cesar dins la “Guèrra de las Gàllias” – la sieuna identitat contunha desbrembada. Desbrembada e amagada. Pasmens, la relacion culturala e lingüistica d’aqueles pòbles semblariá demorar confirmada per d’evidéncias arqueologicas e lingüisticas mai recentas.
Los ibèrs serián segon una d’aquelas teorias istoricas una populacion europèa que viviá en de tèrras occitanas, catalanas, bascas e mai encara abans l’arribada dels cèltas indoeuropèus. Una de las evidéncias mai grandas encara uèi, que la lenga ibèra es pas estada deschifrada – solament un pauc amb l’ajuda de l’anciana lenga basca o èuscar ancian ( coma l’aquitana) seriá qu’aquela èra una lenga isolada, çò es pas indoeuropèa.
Pasmens, la politica dels estats d’uèi arrèsta far estudis o d’afirmacions mai prigondas. Mas la genetica – los darrièrs estudis en pogut demostrar lo ligam genetic entre aquelas desparièras ancians pòbles – demòstra çò de contrari. La preséncia de mantunas tribús ibèras en tèrras de Lengadòc dempuèi Andalusia seriá una excepcion dins la còsta occitana mediterranèa a tota una populacion cèlta gallesa. Mas, foguèt aital ?
Una teoria istorica polemica
D’autors catalans ja volguèron demostrar, fa prèp de 100 ans que l’origina dels ibèrs veniá del nòrd d’Africa e que, pauc cha pauc, auriá conquistat tota la còsta orientala de la peninsula iberica e mai enlà encara. L’istoriografia espanhòla confirmariá tanben qu’aurián arribat a la còsta valenciana e andalusa mas en tot venir de l’èst mediterranèu fa benlèu 3000 o mai ans. Los ibèrs aurián arribat après una primièra fasa fins al riu Erau (Montpelhièr) e puèi fins lo flume Ròse (Provença). Ailà aurián demorat pendent de sègles en tot formar la majoritat de la populacion indigèna del luòc.
Solament après una primièra ondada d’envasion cèlta que veniá del nòrd – d’aperaquí l’an 400 abans lo Crist ) auriá provocat la retirada dels ibèrs fins l’autre costat dels Pirenèus ( e aquò auriá provocat al còp un espandiment de las frontièras naturalas ibèras cap a l’oèst de la peninsula iberica e la celtiberizacion, nom marrit que l’istoriografia espanhòla tradicionala a volgut totjorn ne far un solet pòble ancian mas qu’auriá estat mai lèu l’iberizacion del territòri cèlta peninsular.
“ Se foguèsse vertat que la raça de las civilizacions almerianas – Los Millares e Argar – foguèsse ibèra – çò ditz Antoni Rovira i Virgili en 1922 – cal situar l’epòca primièra de l’arribada dels ibèrs a la peninsula iberica, de segur, en l’an 3000 abans lo Crist. Aquel foguèt un pòble pas megalitic qu’arribèt en tot desbarcar a la còsta d’Almeria en tot venir de la còsta nòrd d’Africa”.
Aital, d’unes dison que los ibèrs avián una origina dins lo Caucàs – teoria encara pas demostrada -. D’autres que ja èran a Euròpa dempuèi milièrs d’ans. E encara d’autres afirman qu’arribèron d’Africa. Qui a doncas rason ? L’istoriografia francesa parla d’ibèrs solament coma un ensems de pichonas tribús pas cèltas que demoravan mai enlà dels Pirenèus abans los romans. Encara uèi.
L’istoriografia espanhòla tanben a classat los ibèrs coma una civilizacion majoritàriament peninsulara e pas occitana. Mas que ne ditz l’istoriografia occitana o la catalana ? Çò de contrari: “Vèrs l’an 400 abans lo Crist arribèron los galleses a Provença e los ibèrs se retirèron a l’autre costat dels Pirenèus – çò confirmèt Rovira i Virgili -. Foguèt alara quora los ibèrs, butats per l’ondada gallesa del nòrd, arribèron al replanat central iberic e tot l’occident peninsular. Segon l’istorian e recercaire alemand Schulten, es confirmat que l’an 250 abans lo Crist tota la peninsula iberica èra ja sos domeni ibèr. Pr’aquò Eratostenes balhèt lo nom d’Iberia a tota la peninsula iberica”.
Al delà, “l’arribada dels galleses a Provença pendent lo començament del sègle quatren abans lo Crist – çò diguèt Schulten – creèt un movement de tribús liguras vèrs lo sud e aquò provoquèt lo movement dels ibèrs occitans vèrs lo replanat iberic central. Foguèron aqueles ibèrs que demorèron ara dins l’ancian territòri cèlta los que serián los celtibèrs”.
Segon l’istoriografia catalana, doncas, aquò seriá l’origina dels ibèrs que, puèi, aurián arribat mai enlà de tèrras lengadocianas e fins Provença. La tesi, jamai confirmada amb un òc o un non definitiu, parla d’una anciana iberizacion de tota la còsta andalusa, valenciana, catalana, d’Aragon, d’Aquitània (Gasconha) e Vasconia ( un ensems de tribús que parlavan una lenga pròcha), las tèrras de Lengadòc e Provença.
Ailà aurián demorat pendent de sègles fins l’arribada dels cèltas del nòrd al sègle quatren abans lo Crist en tèrras occitanas e fins l’arribada dels romans en tèrras peninsularas.
Aquò crèa de qüestions escuras. Foguèt realament aquel movement dels ibèrs occitans la causa de l’espandiment ibèr dins la peninsula iberica ? Se pòt arribar confirmar doncas qu’occitans e catalans e bascos aguèron una origina preromana comuna, un fach que la genetica – e que ne parlarem dins un proplèu article – mai avançada a confirmat uèi lo jorn ?
De caracteristicas ibèras
Totes los istorians an la vision comuna que lo lèu espandiment de la civilizacion ibèra auriá coma origina lo sieu contacte amb de fenicis e grècs qu’arribèron a las còstas occidentalas europèas dempuèi lo sègle VIII abans lo Crist. De mai, l’arqueologia actuala a confirmat que lo nòrd d’Africa es lo luòc ont se pòdon trobar mai noms de luòc e de persona ibèrs. Amb aquela probabla origina, los traches religioses e culturals entre ibèrs e berbèrs serián comunas.
“La soleta causa segura – çò afirmèt Bosch i Gimpera – es que lo pòble ibèr èra familha de las tribús camiticas del nòrd d’Africa, luòc d’origina abans d’arribar a la peninsula iberica. La nacion berbèr es uèi, çò que demòra d’aquela civilizacion – çò contunhèt -, una granda familha etnica desparièra totalament dels semitas asiàtics e los indogermanics europèus”.
Los noms ibèrs demoran uèi, pas solament a luòcs coma Catalonha o lo País Valencian mas tanplan a l’anciana Aquitània (Gasconha) e tanben a las ilhas occidentalas mediterranèas coma las Balears, Pitiusas e Sardenha, Malta e Sicília, mas pas Corsega.
Una descripcion mai prigonda ja facha d’autors ancians parla dels ibèrs coma “de nautor mejana o pichona, de pèl escura e cabel negre.Èran frugals – pas coma los cèltas – e segon Justin e Esteve de Bizanci manjavan sustot de pan e bevián de vin – pas birra – e idromèl. Èran espitalièrs, e balhavan una totala fidelitat a la paraula donada. Aquò e èsser un pauc ingenús – confirmat per mai d’un autor roman – fasián d’eles un pòble ferotge, temut per de cèltas e galleses. De mai, divèrsas fonts istoriograficas ancianas confirmèron ja fa sègles qu’èran individualistas 100%.
Pòt aquò nos far pensar en lo caractèr de qualque nacion uèi lo jorn ? E mai encara, pòt aquò far pensar en una origina ancestrala comuna d’occitans, catalans e bascos que los estats francés e espanhòl vòlon pas confirmar pr’amor de las messorgas actualas sus d’originas cèltas o celtibèras qu’existiguèron jamai ?
Las teorias son aquò, de teorias e pro. Cap d’elas es estada demostrada. Se es aital, i aguèt pas una peninsula celtibèra ne una Gàllia cèlta abans l’arribada dels romans. Aqueles ja confirmèron diferéncias de lenga, de cultura, de civilizacion. Uèi parlam lengas latinas coma l’occitan e lo catalan – pas lo basco, qu’es pas indoeuropèu – ,mas la recenta confirmacion que la lenga ibèra èra pas indoeuropèa, qu’èra de la quita familha que l’aquitana e la basca e la preséncia de tribús ibèras pertot Occitània pendent de sègles fan pensar que l’istòria qu’avèm conegut fins uèi lo jorn es pas estada totjorn solament vertat.
Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
Bibliografia :
http://blogs.sapiens.cat/socialsenxarxa/2010/07/07/els-ibers/
https://institutestudisibers.wordpress.com/
https://arrecaballo.es/edad-antigua/el-caballo-en-la-peninsula-iberica/los-iberos/
https://es.wikipedia.org/wiki/Idioma_%C3%ADbero
https://oc.wikipedia.org/wiki/Ib%C3%A8rs
