Parlar del nòrd del continent american coma una region amb d’aiga pertot es soslinhar pas pro l’umitat, la nèu e l’aiga que pòt arrivar a aver en aquel airal. A l’èst, a la còsta atlantica, tanben i a una província que poiriá èsser nomenada plan coma lo país dels lacs – n’i a mai de 5.400-, es entornada gaireben pertot d’aiga e qu’a coma caracteristica lingüistica pròpria èsser l’ostal de lengas coma lo micmac, lo francés (acadian) o lo gaellic escocés : la Nòva Escòcia.
La Nòva Escòcia es un airal d’aiga, de forèsts sens fin e de lacs. Es situada a la còsta sud-èst de Canadà e es lo luòc pus poblat de la còsta atlantica d’aquela gigantassa nacion – que tanben poiriá èsser classificada coma nacion de nacions-. La capitala administrativa es Halifax e es una de las províncias pus pichonas de Canadà, pr’amor de la sieuna superfícia (55.284 Km2), mas tanben pr’amor de la sieuna populacion (935.962 abitants en 2021). L’economia umana d’aquela província es basada tradicionalament en la pesca, de minas e de bòsc, mas uèi benlèu es mai basada sul torisme, la tecnologia, la musica e las finanças.
Alba Nuadh (Nòva Escòcia en gaellic escocés) includís dos grands airals ; la part continentala, entornada pertot per d’aiga, pr’amor qu’es una peninsula, e puèi l’lla de Cap Berton – la pus granda – a mai de 3.800 illas, situadas en la còsta atlantica. Lo nom oficial de la província es Nova Scotia, que, en latin, vòl dire la Nòva Escòcia, pr’amor que los primièrs colons europèus que i arribèron foguèron d’escoceses venguts pendent lo temps qu’Escòcia encara èra un país independent, abans de la sieuna union amb Anglatèrra en 1707, e que daissèron lo gaellic escocés coma una de las lengas pus parladas en aquela província canadiana, amb la lenga indigèna dels micmac. la soleta lenga oficiala, pasmens, es l’anglés, malgrat qu’òm pòt ausir en carrièras sovent tanben aquelas lengas, a mai de l’acadian francés – de remembrar que, quand foguèt colonia francesa foguèt coneguda coma Acadia –.
La nacion indigèna que demorèt en aquela region al long dels darrièrs 10 o 15 mil ans foguèt la nacion Micmac. En 1605 i arribèron los franceses per fondar Acadia e la sieuna capitala Pòrt Reial. Puèi, Escòcia, Anglatèrra e Olanda luchèron contra los franceses acadians al long de gaireben 150 annadas per conquistar çò que seriá uèi la Nòva Escòcia. E poguèron o far en 1763.
Per ansin, lo país dels lacs es un país brica poblat – lo 45% de la sieuna populacion demòra en Halifax, la capitala-. La part meridionala de la província es tanben la pus anciana – la sieuna edat poiriá arribar a se situar al Precambrian. La sieuna geografia es, almens, complèxa, car òm pot devesir la region en d’airals e tanben en de vals pr’amor de l’istme de Chignecto, que dessepara la màger part de la província del continent american. E la part pus meridionala – qu’a mai d’1,2 miliards d’ans – foguèt bèl còp a, restacada e unida a Africa, mas tanben a Escandinàvia e Escòcia.
Tanben lo país de las illas
La Nòva Escòcia es tanplan lo país de las illas pr’amor que n’i a mai de 3.800. La sieuna geografia es de còsta, mas amb de pichonas montanhas entièras – lo mont pus naut, White Hill, fa sonque 533 m de nautor – cobèrtas amb de bòsc, de flumes, de rius e de lacs. L’extraccion minièra, a mai, foguèt plan importanta fins fa pas gaire (de carbon mas tanben de fèrre, d’aur, de sal e de barita, a mai de gip). Pasmens, la majoritat de minas de la província barrèt en 2001 e uèi l’economia umana es mai orientada vèrs d’autras activitats.
Lo flume Shubenacadie es lo pus long de la província amb gaireben 78 Km de longor. D’autres flumes importants son Musquodoboit, Tangièr e Santa Maria. Pendent l’estiu lo territòri patís de tormèntas tropicalas e de ciclons, sustot al país dels Micmac, que se reconeisson en la sieuna lenga coma la nacion dels L’nu. Plusors espacis naturals de la Nòva Escòcia foguèron protegits amb la lei – provinciala mas tanplan nacionala – dont dos dels pargues nacionals pus importants ; lo dels Nauts de Cap Breton e lo pargue nacional de Kejimkujik, lo màger pargue ecologic de la region – 404 Km2 de replanat situats entre la val d’Annapòlis e la còsta sud.
En Kejimkujik i a de petroglifes indigènas creats per la nacion Micmac mas tanben fins a 24 tipes diferents de falguièras, 544 espècias desparièras de plantas, 15 tipes d’orquidèas dont qualcunas endemicas, e 34 espècias de mamifèrs dont de musaranhas, de talpas, de ratapenadas, de lèbres, d’esquiròls – e una d’aquelas espècias es nuechenca e pòt volar – de vibres, de ratas e de mirguetas, de pòrcs-espins, de renards roges e lo famós cèrvi de coa blanca. En mai d’aquò un sens fin d’anfibians e de reptils pòdon èsser tanben plan trapats prèp de lacs, de rius e de paluns que i a dins lo pargue.
Visitar lo pargue nacional de Kejimkujik, en Nòva Escòcia, es totjorn un plaser. Mas se òm pòt far lo viatge pendent la prima o encara melhor, pendent l’estiu, que va plan, pr’amor de la mejana de temperaturas – un prètzfach que comença a cambiar d’un biais grèu pr’amor del cambiament climatic – de la província que pòt èsser situada entre – 6ºC a l’ivèrn – pasmens que i a mai d’un jorn amb de temperaturas inferioras als – 20ºC – e los 18,4 ºC de mejana estivala – son rars los jorns qu’òm arriba als 30ºC -, mas uèi que n’i a de mai en mai.
Per ansin, òm pòt arribar a dire que l’ivèn es freg e, segon los abitants de Nòva Escòcia, l’estiu es caud (18,4ºC !). Pasmens, lo pargue a una mejana d’aperaquí 1.400 mm de pluèja annadièra e doncas es un pargue ideal amb un clima fresc per i trapar tota sòrta de flora tipica de clima continental de l’emisfèri nòrd, a mai d’espècias localas coma la parula del nòrd, lo chòt raiat o lo guit negre, a mai de fòcas en las còsta. E tanben i a fòrça espècias en dangièr d’extincion coma lo falcon nuechenc comun, lo guit d’arlequin, o lo parpalhòl monarca, çò que convertís aquel pargue e tota la region en un luòc pròche al paradís environamental. Totun, pr’amor del paisatge, cossí suenhèron los sieus abitants l’airal, la còsta e las pichonas vilas de la província, òm pòt arribar a dire que la Nòva Escòcia es, benlèu, tanplan un luòc de sòmi per la sieuna beltat naturala.
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
