LO GRÈC ANCIAN

Maugrat que lingüisticament quora parlam del grèc ancian lo situam en una epòca tre los sègles IXen e VI abans lo Crist, aquesta lenga evolucionèt fins çò que uèi lo jorn es conegut coma grèc koinè, lenga de l’èst europèu e Pròche Orient e oficiala pendent divèrsas estapas istoricas de l’Empèri Roman. Lo grèc ancian, desvolopat o grèc koinè, foguèt lingua franca de Levant apuèi l’aramèu e foguèt pendent plusors sègles una lenga tras qu’importanta a nivèl internacional al costat del latin.

A mai, lo grec koinè venguèt lenga comuna de tot l’èst del mediterranèu a Asia Menora après la conquista imperiala d’Alexandre lo Grand (356-323 aC). La sieuna importància foguèt ja soslinhada a l’epòca per l’escrivan Lucian, qu’arribèt imaginar que lo grec èra tanben la lenga universala dels mòrts dins l’inframond.

Quand los romans conquistèron Grècia, lo grèc atanplan venguèt una lenga de nauta cultura, al costat del latin. Son prestigi foguèt tras qu’ordinari. Lo quite emperaire Claudi volguèt ne limitar l’usatge dins l’èst de l’empèri e fins arribèt a quitar la ciutadanetat romana a aqueles que solament parlavan lo grèc e pas lo latin.

Totun, que son prestigi contunhèt d’èsser plan naut pertot l’Empèri pendent de sègles: Suetoni parlèt del grèc ancian coma una de “las nòstras doas lengas”, e l’usatge del grèc en decrets imperials, al costat del latin. Es estat totjorn demostrat arqueologicament.

Per ansin, l’idèa d’un Empèri Roman monolingüe amb una soleta lenga impausada sus totas las autras, es pas totalament vertadièra: maugrat que lo latin foguèt la causa dirècta de l’extincion de mai d’una lenga europèa e asiatica a l’epòca, anterioras a la Pax Romana, mantunas autras lengas i foguèron parladas. E lo grèc arribèt a aver la categoria de lenga oficiala a la partida imperiala que seriá l’Empèri Roman Oriental.

Uèi lo jorn l’arqueologia pòt demostrar aisidament la situacion lingüistica bilingüe de l’Empèri Roman amb fòrça pròvas istoricas: i a de centenats d’inscripcions bilingüas imperialas en grèc e latin e dins la partida orientala de l’empèri, de leis e de documents oficials èran escriches normalament en latin primièr e après en grèc. L’emperaire Justinian (de l’Empèri Roman d’Orient) foguèt lo darrièr emperaire (527-565) que parlèt latin. E après la creissença de la preséncia del grèc en de documents oficials, venguèt de mai en mai importanta. Eracli balhèt a la lenga grèga la categoria d’unica lenga oficiala en Orient. E en 1923 encara i aviá de grops de parlaires indigènas de grèc en Anatolia que parlavan de dialèctes demotic, pontic e capadocian. Alavetz, podem nos demandar: cossí arribèt a aquela situacion lo grèc ?

La lenga de l’Odissèa

L’aujòl del grèc parlat pendent l’epòca de l’Empèri Roman foguèt lo grèc ancian, nomenat aital per lo diferenciar del grèc koinè, parlat après Alexandre lo Grand. Lo grèc ancian foguèt una lenga indoeuropèa que los primièrs tèxtes son del sègle IXen abans lo Crist. Foguèt la principala (e aquò vòl dire que foguèt pas l’unica), lenga parlada e escricha en Grècia antica, que produsiguèt d’importantas òbras literàrias, vertadièrs tresaurs de l’umanitat encara uèi, coma l’Iliada e l’Odissèa, d’Omèr.

Coma lenga flexionala e amb un alfabet d’origina fenicia, aviá tres declinasons, cinc cases, e tres genres gramaticals (masculin, femenin e neutre), a mai de tres nombres (singular, dual e plural). En mai d’aquò, lo vèrbes del grèc ancian avián tres diatèsis (çò es activa, mejana e passiva).

Sa influéncia, sustot pendent l’epòca finala del grèc koinè, foguèt granda sus d’autras lengas de l’epòca, e aquò que quora comencèt se desvolopar podiá èsser classada basicament en quatre grands dialèctes: l’arcadochipriòta, lo dorian, l’eolian e l’ionian o atic. La lenga coneguda e identificada uèi coma grèc ancian foguèt basicament lo dialècte atic o lenga parlada en Atenas. Un dialècte que venguèt de mai en mai parlat e que s’espandiguèt plan pendent la conquista d’Asia d’Alexandre lo Grand.

Maugrat aquò, lo grèc koinè foguèt una mescla de divèrses dialèctes grècs. La resulta amb lo grèc atic donèt luòc al grèc koinè, vertadièra lingua franca de l’Antiquitat al Pròche Orient. E maugrat que temps aprés los romans conquistèron Grècia, son prestigi èra ja tan naut en Egipte, Siria, Babilònia o Anatolia, a mai de Grècia, que venguèt lenga oficiala dins la partida pus orientala de l’Empèri Roman pendent divèrsas estapas de l’istòria d’aquel empèri.

En mai d’aquò, e maugrat que foguèt lenga oficiala de l’administracion dels divèrses empèris grècs ellenistas dels sègles IIIen e IIen abans lo Crist, poguèt pas s’impausar coma lenga del pòble a l’airal d’un jorn a l’autre. De fach, l’aramèu foguèt la lenga pus parlada a la region asiatica de Levant encara fins los primièrs sègles de l’edat crestiana. Mas daissèt lo luòc de lingua franca, pauc a cha pauc, al grèc koinè, que vendriá la lenga pus parlada de l’airal pendent de sègles.

L’importància lingüistica del grèc ancian atanben foguèt granda dins lo mond occidental per una autra causa: los grècs adoptèron l’alfabet dels fenicis, pendent lo sègle IXen abans lo crist (abans lo grèc pus ancian èra estat escrich en tot utilizar lo nomentat alfabet lineari B (sègle XVIen abans lo Crist). Aquel nòu alfabet eiretat dels fenicis venguèt majoritari en 403 aC. En tot apondre de vocalas, los grècs, gaireben sens o voler, foguèron los inventors dels alfabets occidentals. Cossí siá, foguèt l’alfabet grèc, lo causit pels etruscs, que lo transmetèron, fin finala, als romans. Sonque per aquò, lo grèc ancian ja a una posicion nauta dins lo mond lingüistic de l’antiquitat.

De caracteristicas pròprias

Lo grèc ancian primièr e lo grèc koinè après foguèron una lenga plan flexionala. Coma lenga apertenent a la familha indoeuropèa, foguèt una lenga classada coma centum. La composicion verbala èra un pauc pus malaisida que la de lengas orientalas pus ancianas : maugrat aver quatre mòdes personals als vèrbes (indicatiu, imperatiu, subjonctiu e optatiu), aguèt set tempses (present, imperfièch, aorist, futur simple, perfièch, plus que perfièch e futur anterior).

En mai d’aquò, e benlèu pr’amor que foguèt una lenga que daissava una granda libertat sintactica (cal remembrar que lo vèrbe es situat mens en fin de frasa que lo latin), poguèt venir una lenga amb d’òbras literàrias e scientificas excepcionalas, vertadièr tresaur de tot Occident, mas atanben de tota l’umanitat.

Per ansin, los divèrses dialèctes grècs del sègle IXen abans lo Crist venguèron un unic dialècte internacional. E l’atic, lo jonian, lo dorian, lo grèc nòrd-occidental, l’arcadochipriòta e lo macedonian finiguèron per se mesclar e bastir un grèc parlat per de centenats de milièrs de personas en Africa, Euròpa e Asia: lo grèc koinè.

Lo grèc koinè comencèt s’espandir a nivèl internacional apuèi Alexandre lo Grand (mòrt en 323 abans lo Crist). Atanben es conegut lingüisticament coma dialècte alexandrin, atic comun, grèc ellenista o encara grèc biblic, parlat pendent l’Empèri Roman, e encara pus tard, pendent l’Empèri Bizantin e l’edat medievala, ancessor del grèc medieval primièr a après del grèc modèrn.

D’escrivans coma Plutarc e Polibi e d’òbras coma lo Nòu Testament foguèron escrichas en grèc koinè e fòrça libres teologics dels primièrs crestians. Los romans sonque poguèren acceptar lo prestigi internacional del grèc ancian e, per ansin, lo grèc koinè venguèt tanben lenga parlada en la partida orientala de l’empèri e lenga de l’administracion, al costat del latin. Mai encara, dins l’èst de l’empèri, lo latin vendriá de mai en mai una lenga minoritària, mas lo grèc contunhariá d’èsser lingua franca internacionala fins la casuda de Constantinòble en 1453.

A mai de lenga de las primièras comunautats de la Glèisa crestiana, lo grèc demorèt, pendent de sègles, coma lenga comerciala e diplomatica, al costat de l’aramèu primièr e l’arabi apuèi. Son prestigi e lo nombre de parlaires venguèt pas menor maugrat la legislacion romana: Dioclecian (284-305) donèt al latin la categoria d’unica lenga oficiala dins l’Empèri Roman, tanben dins l’èst. Mas pauc après, lo grèc tornèt ganhar una posicion oficiala amb l’emperaire leon I (460).

Pendent lo sègle VIIen lo latin venguèt lèu una lenga plan minoritària a l’Empèri Roman Oriental, e aquò mercés a fach qu’encara èra parlat en divèrses territòris imperials coma la pròpria Itàlia o la còsta dalmata.

Dins l’Empèri Bizantin i aguèron d’autras lengas plan parladas pr’amor de son multietnicitat: al costat del grèc (oficial), las nautas classas tanben parlèron sirian, còpte, armèni o georgian. Al sègle Xen, la vila de Constantinòble èra ja un luòc comercial de primièr òrdre e per ansin, de desenats de lengas i èran parladas; lo grèc, lo latin, lo sirian, lo turc mas atanben lo chinés.

La conquista araba primièr e turca après redusiguèron lo nombre de parlaires e pauc a cha pauc lo grèc daissèt d’èsser una lenga internacionala. Lo camin aviá demorat gaireben 30 sègles e, per ansin, lo grèc èra estat lenga locala, lenga internacionala, una de las lengas pus parladas pendent l’antiquitat e apuèi tornarmai lenga locala. Un camin long e divèrs mas qu’encara contunha uèi lo jorn amb lo grèc modèrn.

Un article de Christian Andreu

*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.