Ua anciana espècia qu’ei tornada a Portugau. Qu’ei lo bueu mei pròche deu preïstoric bueu nommat ur, qu’adara comença de’s difusar près deu fluvi Coa, a la region deu medish nom au nòrd d’aqueth país. Mes perqué adara los portugués vòlen tornar a aver aquera espècia autant anciana de bueu preïstoric ?
“La nosta tòca qu’ei reïntrodusir pontuaument espècias sauvatjas e un còp de mei aver espècias dejà atudadas, com l’ur e lo chivau salvatje, dit Pedro Prata, de l’institut Rewilding Portugau”. Aqueste qu’ei un organisme qui comencè en 2019 e que dejà liurè dus grops de bueus preïstorics e tanben 20 chivaus de Sorraia dens ua estenuda de mei de 7 quilomètres carrats entà restaurar lo procés naturau de neurissatge a la natura.
Hè milèrs d’annadas, los ancèstres deu neurissatge taurin e deus chivaus preïstorics que demorèn a la region de Coa, en Portugau. Que formavan grans grops d’animaus e lo son ròtle èra clau a l’ora de mantiéner l’ecosistèma de prats dab èrba de la region. Qu’estón animaus plan importants entà l’òmi e pr’açò que demorèn pintats en imatges a las parets de ròca de las espugas deu lòc. Aquò que’s debanè hè mei de 24.000 annadas.
Un buèu estonant
L’ur qu’ei un bueu estonant. Qu’estó ua de las màgers bèstias terrèstras d’Euròpa, mes s’escantilhèron au sègle XVII pr’amor de la caça e la destruccion deu lor abitat. Lo darrèr ur europèu que’s morí dens l’annada 1627. Totun, pendent los darrèrs temps i avón diferents esfòrç entà ensajar de tornar a har víver un còp de mei aquera espècia. Rewilding Portugau qu’ei associat dab la Fondacion Taurus, un organisme holandés qu’a com tòca tornar a har víver d’espècias atudadas de bueu pertot Euròpa.
“Que calèva trobar ua espècia pròcha de l’ur, dit l’ecologista Ronald Goderie, director de la Fondacion Taurus. L’ur que s’escandtilhèt, quiò, mes los lors gèns ”demoran en espècias actuaus. E donc, dab la mescla genetica de diferentas espècias de buou deu sud europèu, poguèron aver ua espècia plan parièra a l’ur preïstoric dab de longas patas, e deus còrns gigantescs.
“La tòca qu’èra, çò ajustè aqueth ecologista, crear ua espècia pro parièra geneticament a l’ur entad ac deishar a la natura e que’s posca deféner de possibles predators”. Segon Goderie, lo ròtle deu nau ur qu’ei clau entà la biodiversitat, car lo neurissatge d’aquera espècia qu’ajudarà e plan a crear mei diversitat environamentau.
Coa qu’ei ua region dab un sòu plan praube, shens brica d’aiga, e deus estius plan cauds. Lo paisatge, que vienó de mensh en mensh bon entà l’agricultura. Hèra paisans qu’abandonèn las darrèras decadas la region, e uei, qu’ei un deus lòcs dab mensh abitants de Portugau. Alavetz Prata que pensè que la natura poiré tornar a víver un còp de mei en Coa.
Entà Prata la tòca de l’introduccion d’aquera espècia plan parièra a l’ur qu’ei un còp de mei balhar ua escadença a la natura. La tòca finau qu’ei crear lo potenciau que lo paisatge poiré aver pendent lo futur. Dab l’ur tanben que tornèn d’erbivòrs, de carronhaires e deus predators: aglas imperiaus, butres, lops e crabas sauvatjas e tanben lo misteriós linx iberic.
La tòca qu’ei que la tornada de l’ur e autas espècias erbivòras a Coa que poiré ajudar e plan a crear condicions ideaus entà atirar enqüèra mei d’espècias. Lo neurissatge naturau qu’ei un engenher deu sòu e qu’ajuda las plantas a víver mélher.
Rewilding Portugau que comencè a véder que dempús la tornada d’aqueth bueu plan parièr a l’ur preïstoric, qu’arribèn un còp de mei en plaça de conilhs e perditz. En efèit, aqueths animaus petits troban dens los bueus ua defensa naturau contra los predators. Tanben cambièn las espècias de flòra.
Dab las espècias navèras de plantas, qu’arribèn tanben mei d’insèctes e tanben mei de predators. Los ausèths que minjan los insèctes qu’an a l’entorn deus bueus e basteishen mei de nis, adara qu’abans. Tanben que creishó la populacion de cèrvis e deus sanglièrs, segon un recent estudi de l’Universitat d’Alveiro.
Ne vau pas díser qu’aquò qu’ajudarà e plan a lutar contra lo cambiament climatic, que capturarà mei de dioxide de carbòni e qu’ajudarà a aver ua fauna e flòra mei divèrsas e tanben serà ua guarantida contra lo huec. E qu’ei plan positiu dens un moment que la Mediterranèa ei ua de la regions que començan de vàder mei caudas de tota la planeta.
Aquò tanben balharà ua escadença navèra a ua region prauba entà tornar a recéber de milèrs de toristas que, hèra entenut, pensan qu’un paisatge dab urs, chivaus sauvatges, lops e linxs qu’ei un scenari ideau entà har un safari. E aquò tanben qu’ajudarà la comunautat umana de Coa, uei plan deprimida. Un paisatge navèth dab espècias preïstoricas que balharà tanben un futur a las generacions navèras.
La Redaccion
Aquesta cronica en Ràdio País: https://soundcloud.com/radio-pais/natura-la-tornada-deu-buou-preistoric?in=radio-pais/sets/natura
