LA LENGA ACCADIANA

La lenga accadiana, pas de confondre amb lo dialècte francés d’America acadian, foguèt la lenga parlada pels ancians accadians, que lo babilonenc e l’assirian ne son considerats uèi de dialèctes. Foguèt una lenga semitica de la quita familha que l’ancian ebrièu e l’arabi. La sieuna importància dins l’ancian mond lingüistic foguèt plan granda pr’amor que foguèt la lenga comuna de plusors nacions del Pròche Orient pendent mai de 2.500 annadas.

La sieuna forma escricha, qu’utilizèt de simbòls cuneïfòrmes, encara foguèt utilizada dins de cèrtas ceremònias religiosas fins lo sègle primièr de l’edat crestiana. Totun, que fasiá ja temps qu’èra escantida pr’amor que lors darrièrs parlaires decidiguèron parlar en aramèu, una lenga que venguèt oficiala pendent lo sègle IX abans lo Crist e que seriá la sieuna successora naturala en aquela partida d’Asia fins l’edat medievala.

Aital, l’accadian que son mon proven de la vila d’Accad, en Pròche Orient, mas que foguèt ja parlada fòrça abans de la fondacion d’aquela vila, foguèt desvolopada e parlada en mai d’un empèri pendent los dos primièrs milièrs abans lo Crist coma Accad, Assiria, Isin, Larsa e encara Babilònia. Pendent son apogèu, durant lo segond milièr abans lo Crist, foguèt parlada mai enlà d’aqueles estats, çò es fins Anatolia e la còsta de Levant e utilizada d’efièch coma lingua franca dins lo mond de la diplomacia internacionala e aquò vòl dire qu’atanben pòt èsser trobada en de tèxtes diplomatics egipcians qu’avián coma destin l’estrangièr.

La lenga accadiana foguèt (es considerada uèi pels cercaires) la forma pus anciana escricha d’una lenga semitica. La sieuna forma d’escritura, lo cuneïfòrme, foguèt una manièra desvolopada per los accadians d’utilizar cossí escrivián ja abans los sumerians que ne foguèron vesins pendent plusors sègles. E maugrat qu’a son nom per Accad e l’Empèri Accadian (2334-2154 aC) la sieuna existéncia poiriá aver coma origina de tempses tan luenhans coma los d’aperaquí l’an 3000 aC.

Totun, l’influéncia entre la lenga accadiana e lo sumerian (que demorèron pendent de sègles naturalament coma las lengas pus parladas al Pròche Orient), foguèt tras qu’importanta. Foguèt aital que la recèrca lingüistica considèra qu’ambedoas lengas formèron çò que se coneis amb lo nom tecnic d’Sprachbund, çò es una union lingüistica, e aquò maugrat que lo sumerian contunha d’èsser classada coma una lenga isolada.

En mai d’aquò, los primièrs noms en accadian foguèron trapats en de tèxtes sumerians d’aperaquí l’an 2.500 aC, cò que vòl dire que ja èra una lenga pro parlada en l’airal e que lèu naisserián los primièrs tèxtes en accadian. Aital se demorèt, e pendent lo sègle XIX de centenats de milièrs de tèxtes e de tròces de tèxtes foguèron descobèrts per l’arqueologia europèa. Son de tota sòrta: de tèxtes mitologics, de narracions divèrsas, de tèxtes legals, d’òbras scientificas, de letras privadas o encara d’escriches que parlan de faches militars o socials. Per ansin, e pendent lo segon milièr abans lo Crist, l’accadian evolucionèt en doas formas desseparadas, çò es lo dialècte assirian e lo dialècte babilonenc.

Lenga natiua de mai d’una nacion

L’accadian foguèt la lenga nativa de divèrsas nacions mesopotamicas coma Assiria o Babilònia. Foguèt plan parlada a travèrs de plusors sègles atanben en divèrses empèris politics de la zòna; l’Empèri Accadian, l’Ancian Empèri Assirian, Babilònia e encara pendent fòrça temps durant l’Empèri Mejan Assirian.

Foguèt pr’aquò la lingua franca de tot l’ancian Pròche orient. Mas apuèi mai de vint sègles e pendent lo reialme del rei Tiglath-Pileser IIIen, rei de l’Empèri Neo-Assirian, comencèt son lent declin. Aquò se debanèt pr’amor qu’aquel rei declarèt l’aramèu coma lenga oficiala e pauc a cha pauc, de mens en mens tèxtes foguèron escriches en accadian. La lenga foguèt enebida totalament a las còrts del Pròche Orient apuèi la casuda d’Assur l’an 600 aC (se cre que mai o mens dètz dan après, çò es un periòde de temps plan lèu).

Maugrat aquò l’accadian contunhèt encara en tot èsser parlat per de centenats de milièrs d’abitants d’aquela region pr’amor qu’encara quora los grècs arribèron a l’airal pendent lo quatren sègles abans lo Crist, encara èra utilizat en las principalas ceremònias religiosas que se debanavan als temples d’Assiria e Babilònia. E val pas dire qu’encara èra utilizat en la sieuna forma escricha dins aqueles temples.

Aital, lo darrièr document confirmat per la lingüistica escrich en cuneïfòrme accadian seriá de l’an 75 dC. Uèi lo jorn sa influéncia coma una lenga excepcionala de l’epòca anciana encara pòt èsser trapada en doas lengas: Son lo neo-caldèu, parlat pels caldèus e lo neo-aramèu assirian, parlat encara uèi per la majoritat de la comunautat assiriana. Son de lengas qu’an encara de rèstas gramaticalas e atanplan de vocabulari classat coma accadian.

A mai d’aquò, foguèt una lenga semitica fusionala, mas çò que la fa singulara per rapòrt a d’autras lengas semiticas foguèt qu’aguèt un sistèma d’utilizacion de las raices de las consonantas. E maugrat èsser una lenga semitica cal dire que lo tèxt mai ancian jamai trobat d’una lenga escricha indoeuropèa, pas semitica, los tèxtes de Kültepe, foguèron escrichs en assirian ancian, un dels dos dialèctes màgers de l’accadian maugrat qu’amb divèrsas paraulas e noms en lenga itita.

La familha de lengas semiticas foguèt, a mai, una des grops des lengas pus espandit de l’epòca anciana. S’espandiguèron en Pròche Orient mas atanben en Africa e balhèron naissença a plusors lengas parladas al Pròche Orient, la Peninsula d’Arabia , lo nòrd d’Africa, Malta, las Illas Canàrias e encara lo nomentada Bana d’Africa pendent lo sègle VIIIen abans lo Crist ( e qu’encara s’espandiguèt mai encara apuèi a Africa de l’Oèst pr’amor que la lenga Hausa atanben pòt èsser considerada coma semitica).

Una lenga escricha tras qu’anciana

Maugrat qu’encara uèi l’origina precisa de l’accadian es desconeguda, se sap que las tauletas pus anticas son de l’an 2.500 aC. Foguèron escrichas amb de simbòls cuneïfòrmes apuèi èsser adaptadas del sumerian. Foguèt una manièra d’escriure pro malaisida pr’amor que i an de logogramas (representacions de paraulas), e de sillabas sumerianas o accadianas e encara los complements fonetics. Apuèi, l’accadian desvolopèt un solet tipe d’escrich amb de representacions de sillabas accadianas e pro.

Una caracteristica de l’accadian, que formèt part del grop de lengas orientalas semiticas amb l’eblaita, es qu’utilizèt un òrdre dins la frasa amb lo subjècte, l’objècte e fin finala lo vèrb. Aquò faguèt de l’accadian una lenga semitica mas totatalament desparièra d’autras de sa familha qu’utilizèron un autre òrdre dins la frasa. Aquò se passèt segon la recèrca actuala pr’amor de sa convivéncia amb lo sumerian pendent divèrses sègles (que bastissián l’òrdre de la frasa de manièra parièra).

Lo cuneïfòrme accadian es considerat lingüisticament coma una lenga que foguèt pas capabla de representar plan d’importants fonèmas pr’amor que foguèt una lenga semitica que lo sistèma d’escritura basat en de sillabas foguèt pas bon per una lenga facha de raices amb mai de tres consonantas.

L’istòria de l’accadian pòt èsser devessida segon lo luòc e periòde en ancian accadian (2.500-1.950 aC), ancian babilonenc e ancian assirian (1.950-1.530 aC), babilonenc mejan e assirian mejan (1.530-1.000 aC) neo-babilonenc e neo-assirian (1.000-600 aC) e babilonenc final (600 dC- 100 dC).

L’accadian foguèt modèrnament classat coma lenga en 1767 per Carsten Nieuhr amb l’ajuda de tèxtes bilingües escriches en accadian e en ancian persan. En 1802 Georg Friedrich classèt la lenga coma semitica e vèrs 1.850 Edward Hines, Henry Rawligon e Jules Oppert poguèren la deschifrar. Uèi l’Institut Oriental de l’Universitat de Chicago a un Diccionari de 21 volums que pòt èsser consultat sus Internet.

Fin finala, en çò que tòca a sa gramatica podèm dire que sas caracteristicas principalas son aver de vocalas mas atanben de consonantas longas e cuèrtas, tres cases (singular, dual e plural), qu’aviá tres declinacions (pas gaires a l’epòca) e qu’aviá una morfologia verbala tras que malaisida (amb de tempses preterit, perfièch, present, imperatiu, predicatiu e vetitiu) e tres formas d’infinitiu (infinitiu, participi e adjectiu verbal).

Alara, e apuèi mai de vint sègles, l’accadian perdèt l’oficialitat amb los assirians, qu’adoptèron l’aramèu. Aquò foguèt un còp fòrt, e maugrat que los parlaires contunhèron de lo parlar pendent, benlèu, cinc sègles pus, demorèt lentament coma una lenga sonque escricha. E cossí dison plusors cercaires, quora una lenga es pas pus parlada e solament es escricha, es una lenga pròcha a sa fin. Aquò venguèt en l’an 75 dC quora moriguèt, fin finala, una de las lengas pus importantas de l’umanitat de l’epòca anciana.

Un article de Christian Andreu

*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.