Lo conflicte conegut coma la Guèrra dels Trenta ans comencèt coma un conflicte local en 1618 en l’scenari del Reialme de Boèmia. Aqueste territòri èra alavetz una possession dels Habsburg, que ja en aquela epòca èran devesits entre los Habsburg espanhòls e los Habsburg austriacs. Lo darrièr rei d’Ongria, Loís, èra estat mòrt en 1526 en la batalha de Mohacs, al sud d’Ongria. Loís èra d’origina lituaniana e polonesa, de la casa dels Jagellons e quand moriguèt Boèmia e Ongria finiguèron jos l’Empèri Habsburg.
Malgrat que bona part d’Ongria demorava en mans dels turcs, La Corona de Boèmia foguèt integrada a l’Empèri Habsburg amb la sieuna particularitat politica. Al delà de Boèmia, los Habsburg tanben incorporèron d’autres territòris vassals – Moràvia a l’èst, Silèsia al nòrd e Lusàcia al nòrd-èst. Aquestes territòris, maugrat la sieuna eslavitat culturala predominanta, foguèron tanben part del Sant Empèri Roman Germanic.
La sieuna importància foguèt mai granda quand, en epòca del rei Carles IV, la vila de Praga foguèt la capitala fictiva de l’Empèri pr’amor que l’Emperaire Rudolf II aviá fach d’aquesta vila la sieuna capitala vèrs 1580. La segonda epòca daurada d’aquesta vila e tanben dels païses boèmis foguèt quand aguèron l’obtencion de las libertats confessionalas garantidas als chècs de forma escrita. Aqueste acòrdi era una garantia d’igualtat per totas las confessions cristianas en Boèmia e tanben un còp a l’influéncia de la glèisa catolica en divèrsas esfèras, dont l’universitària.
Una oposicion ja anciana
Totun, l’oposicion a la confession catolica en Boèmia èra ja anciana a d’epòcas anteriors al reformisme luteran pr’amor que ja dempuèi l’inici del sègle XV era encara plan fòrta la tradicion dels adèptes del predicador Jan Hus. L’Emperaire Rudolf II volguèt solament balhar una leiçon de caire politic al sieu fraire Matias, pr’amor qu’aqueste aviá obtengut la corona chèca en 1611 maugrat qu’èra estat un comandant mai que nèci en la guèrras contra los turcs.
Aital, e après aver destronat lo sieu frair d’aqueste tròn, lo nòu monarca foguèt pendent un temps encara respectuós amb los acòrdis politics vigents. Totun, la sieuna actitut no demorèt pas gaire pr’amor que desplacèt la residència reiala a Viena e daissèt los afars del Reialme de Boèmia en mans de la faccion catolica radicala, pròche dels Habsburg espanhòls. Los abuses de las autoritats localas contra los protestants chècs e alemands cresquèron. Un incident fòrça greu foguèt la destruccion d’una glèisa protestanta chèca-alemanda en la region de Krusnhori.
Rudolf èra ja d’edat avançada e causiguèt coma eretièr Ferran d’Estíria, que o voliá catolizar tot tornamai e qu’escotava pas los non catolics de convocar una assemblada per trobar una solucion al conflicte. Lo 23 de mai de 1618 se debanèt çò que seriá l’inici de la Guèrra dels Trenta ans, l’apelada Segonda Defenestracion de Praga. De centenats, dirigits pel comte alemand Thurn, intrèron en la cancelariá reiala del castèl de Praga e lançèron per las fenestras tres trabalhaires dels Habsburg que, maugrat aquò, non moriguèron.
Aqueste acte de desobediéncia foguèt contunhat amb la formacion d’un directòri de 30 membres d’origina burgesa e nòble que s’autoproclamèron coma solet organ politic superior en Boèmia tota. Una de las primièras ordes foguèt la percaça dels jesuitas del país e una granda descatolizacion de la vida publica e politica.
Lo directòri chèc demandèt ajuda als autres païses de la Corona de Boèmia e lèu Lusàcia e Silèsia s’i somèron pauc après los fachs de Praga. Moràvia, totun, aguèt fòrça dobtes e mai ben volguèt èsser una sòrta d’intermediari entre los Habsburg e los rebèls chècs. Maugrat aquò la guèrra ja aviá començat. Una guèrra que desolariá Euròpa tota pendent mai de 30 annadas ; La Guèrra dels Trenta ans.
* Michal Čukan
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.