« Som estat tocat de véser, al cors del meu viatge a traves los paises latins que tot combinant lo francés e lo lengadocian, e per cèrta costum de las analogias, compreniá en molt pauc jorns lo portugués e l’espanhòl. Pogi legir, comprendre e admirar al cap d’una setmana les grands poètas portugueses. Per las carrièras de Lisbona, ausent charrar les passants, legent las ensenhas, me semblava èsser a Albi o a Tolosa.
Se, comparant lo francés e lo lengadocian, o lo provençal, la mainada del pòble, en tot lo miègjorn de França, apreniá a trobar lo meteis mot amb dos formas un chic diferentas, lèu tendrián en man la clau que lor obririá sens se esforçar tròp l’italian, lo catalan, l’espanhòl, lo portugués.
E se sentirián en armonia naturala, en comunicacion aisida amb aqueste mond de las racinas latinas que uèi, dins Euròpa meridionala e dins America del Sud, desvolopa tant de fòrcas e d’audaciosas esperanças. Per l’espandiment economic coma per l’agrandiment intellectual de França del Miègjorn, i a un problèma de la mai granda importància e sul quin me permeti de cridar l’atencion dels regents”. Joan Jaurès, 1911.
L’espaci tolosenc
Quan èri mai jove, estudiava a l’universitat de Tolosa Miralh, passatge Antonio Machado. Tot lo mond sabiá alhors que se tractava d’un poèta andalós, qu’aviá acabat son viatge botant lo pè a França en 1939. E amb aiçò, ne sabiam pro. Mai quan i tenguèt que tornar, ans dempuèi, aquela fortalesa del saber aviá cambiat lo seu nom. Se susnomenava l’universitat Joan Jaurès. Quand los lòcs se càmbien de nom, podem pèrdre lo nòrd, vertat ?
Ai tornat al meu ostal amb le metro. Non vos o creiretz pas : aqueste tanben s’aviá cambiat de centre. Ara, i avien dos linhes. Mirava un per un los noms de les estacions per a gardar el nòrd…. quan vegèri escrit blanc sus negre lo crosament! Sabetz ont? A l’estacion Joan Jaurès. Santa Verge! La parada principal non èra mai la del Capitoli!
Decidiguèri de sortir al èr liure per véser si faiá bona cara defòra. Sabent que daissava adarrière meu lo cor del « cardo » de la vila romana, non anava pas totalament serena ! Mai, segur, ara me caliá comptar amb la nova geografia de Tolosa, vila que magnificava un òme pertot arreu ont anava : Joan Jaurès.
D’aqueste òme, ja n’avia ausit parlar. Se avera que ma rèiregrand avia pegat la fotografia de Joan Jaurès a la primièra pagina de l’albom de familha ; aital coma totjorn cregueri qu’aqueste òme èra a lo primièr de los meus avant-passats en obténer un retrach ! Vesent qu’avia conquerit los aises neuralgics de Tolosa, en voliá saber mai.
Miri endavant meu. Una andana larga i freda daissava passar totes los vents de la creacion. Al fons de tot, non ai pas vist l’arc d’aliança, non ! Sinon un bastiment tot quadrat que donava una propulsion nova al aire gelat del nòrd qui acabava sòbre mes gautas. Aiçò me sanglaçava !
I de Joan Jaurès, cap traça a l’orizont. Avia daissat son nom a l’universitat, a l’estacion de metro, a las andanas que pretendián rivalizar amb las Ramblas de Barcelona. I el Joan Jaurès, en aquestas andanas, o se fasiá lo misteriós, o estava corrent lo mond ! Qualqu’un sabra ont se amaga ?
Ai, òc que de-plori la manca d’umanitat dels luòcs que pòrtan lo nom de Joan Jaurès. Evidentament, se cal fèr una idèa : aquel òme se a mòrt fa mai d’un sègle, doncas…. De fach, se a mòrt tant bruscament que manca a tot lo mond. E encara non trobèt son mèstre ……
Joan Jaurès non èra pas de Tolosa ; doncas perque se mostra tant present, lai ? Nasquèt a Castres lo an 1859 en una familha borgesa. Aluserpit, estudièt filosofia e se tornèt professor. Mai la politica l’atirava mai. Segon los escrutins, foguèt alternativament deputat, professor, doctor en filosofia, deputat de la vila de Carmaux. Mai qui entre vosautres coneis lo nom del deputat de Garona-Nauta d’auèi ? E perque Joan Jaurès se a restat tant famós aquí ?
Non nos oblidem que foguèt tanben Professor de filosofia a l’Universitat de Tolosa. De mai, escriguèt una istòria. Òc ! Que disi ? Un monument ! La incontestable Istòria Socialista de la Revolucion de 1789 ! Amb aiçò, tot lo mond se assabentèt que l’òme sabiá escriure.
Doncas Joan Jaurès se trobèt sostengut pels obrièrs. Los primièrs foguèron los minaires de Carmauç. Dempuèi, sas idèas dardalhèron pertot Miègjorn : publiquèt articles en « La Dépêche de Toulouse ». Mai per aver encara mai d’influéncia, fondèt lo celèbre jornal « L’Humanité », lectura obligatòria, ordinària e quotidiana de tota la populacion socialista del seu temps.
Alavetz, París l’esperava ! Tot lo mond coneissiá sos talents d’orator mai al respècte de sos idèas…. M’en parlaretz ! Sabètz pas que voliá ? Voliá una causeta que non agradava gaire als franceses ferits en lo seu onor nacional. Voliá res mens que la patz ! Tota França patissiá de l’abséncia de las regions de Alsaçia i de Lorena de la carta i el, voliá la patz amb los Alemands ? Totalament a contra corrents ! Qui voliá convéncer amb aquelas idèas ? Aquí lo daissàvem parlar, mai a París…..
Perque a volgut veire la capital tanben ? Tolosa non èra pro ben ? Lo 31 de julhet de 1914, mentre beviá son cafè en una terrassa de París, un deguns, un nacionalista d’aqueles, l’assassinèt. Per pacific….
Isabela Piquemal*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
