L’aute jorn parlàuem dera descubèrta per part d’arqueològs israelians que donaven credibilitat ath gigant Goliat. Enquia aué non i auie cap pròva dera sua existéncia, mès ara s’a trobat sua vila natau; Gat, e aquerò ja comence a hèr pensar qu’aquera figura mitologica biblica poirie auer demorat en aquera epòca e aqueth lòc. Sustot pr’amor qu’era madeisha Biblia ditz que hèja solament 2,5 m e pro.
Es folcloristes, un tipe de scientifics que recuelhen legendes e tradicions, tostemp an volut deishar clar que, se parlam de legendes de gigants, ei possible qu’aqueri existissen vertadièraments mès que solament èren òmes qu’auien hèt grans hèts e pr’açò eth pòble auie acabat entà diboishar un imatge d’un gigant en referéncia ara sua epica.
Aqueth poirie èster tanben eth cas de Mandrònius, un gigant legendari que demorèc en Betlan, era Vath d’Aran, ara epòca des romans. Pòques causes pòden demostrar era sua existéncia: que lutèc contra es invasors romans, que moric en Garòs – on, ena sua glèisa, se trova eth sòn cran – e que demorèc en un bauma apròp de Betlan.
Era descubèrta misteriosa d’un esqueleta apròp de Garòs ara fin deth sègle XIX que hège –segons testimònis – apròp de tres metres – poirie auer dat versemblança ara legenda. Mès didem misteriosa pr’amor qu’aué non podem díder s’es sòns uassi contunhen o non ena glèisa de Garòs e quines mesures hèn. Ua causa qu’ei segura: era legenda solament parla d’un òme extraordinari qu’amassèc es òmes dera val entara luta contra es romans. Aquerò non ei arren de paranormal. Que demoresse en ua bauma en aquera epòca tanpòc. E qu’es romans l’aucissen dempús mens.
Non voi díder damb aquerò qu’aquesta figura legendària age demorat reauments ena Val d’Aran deth sègle I abans de Crist. Non i a nat pròva a favor ne en contra. Mès se credem çò que diden es folcloristes poirie èster qu’un òme temut, dilhèu un cap des aranesi, lutés ena val contra es romans e que, dempús, aqueri l’aucissen pr’amor qu’es romans envasiguèren fin finau era Vath coma la mitat d’Euròpa.
Un gigant temut per toti
Ara vos voi explicar quina ei era legenda e dilhèu quini sigueren es hèts:
“En eth vilatge de Betlan, demoraue un gigant aperat Mandrònius. Ère un guerrièr fòrça valent e temut en tota era val. Hèja tres mètres e quan es romans arribèren ara val lutèc contra eri e los derrotèc. Com qu’es romans volien o podien pas mès i lutar sequestrèren la sua hilha e obliguèren Mandrònius a autrejar-se. Peth gigant, aguest hèt siguec tant en tot umiliant que demandèc a un de sòn òmes que l’aucisse damb un clau ath cap”.
Era legenda solament parla d’un guerrèr aranés mès naut qu’es autes que siguec mòrt pes romans. Arren mès. Mès era descubèrta de sòn cran damb un horat en Garòs – misteriosaments aué degun sap a on ei – hè pensar qu’aguesta istòria dilhèu, e solament, dilhèu, siguec reau. Er hèt ei qu’era legenda non a arren vertadièraments d’extraordinària. Totun, qu’aué pes aranesi aqueri hèts sigueren tant grani qu’aué, mès de 2100 ans dempús, la sua figura encara ei arrebrembada cada còp qu’an hèsta major en Garós damb un gigant qu’ara ei, totun, de husta e tela.
Christian Andreu
