Se l’equidna es un mamifèr extraordinàri mai o es encara l’ornitorrinc (Ornithorhynchus anatinus), un mamifèr aqüatic que sonque pòt èsser trobat prèp de rius e flumes del continent australian e l’illa pròcha de Tasmania. Amnb l’equidna, es lo sol animal viu que demòra a la planeta de la familha dels ornitorrinquids e lo genre Ornithorhynchus.
Qualcunes estudis confirman que l’ornitorrinc auriá aquela estonant imatge, amb de pés plans adaptats per nadar, coa de castor e bèc de guit pr’amor que benlèu foguèt una de las primièras espècias de mamifèr que i aguèt a la Tèrra. E pr’açò conserva encara de caracteristicas reptilianas. La sieuna forma e biologia son estonantas e es estat plan estudiat al long del sègle XX pr’amor que los cercaires creson qu’es una espècia unica quand parlam d’istòria evolutiva naturala.
Son de mamifèrs qu’an de poison – sonque lo mascle e pas la feme-. Amb l’equidna son las soletas espècias mamifèras qu’an aquela defensa. Pondon d’uòus tanben coma l’equidna e trapan las sieunas predas – e aquò es tanben comun a l’equidna – a travèrs de l’electrolocalizacion.
L’istòria de la sieuna descobèrta es legendària. Quora foguèt enviada una pèl d’ornitorrinc en 1799 a Anglatèrra per confirmar la sieuna descobèrta los cercaires creseron qu’èra fals e que i podiá pas aver cap animal viu uèi amb aquelas caracteristicas; coa de castor, pautas de loira, bèc de guit, e tot aquò en un mamifèr ? Es pas possible ! çò diguèron, e cresèron pas res fins que foguèt enviada una expedicion scientifica a Austràlia en l’an 1800 per poder confirmar… o negar.
Aquela expedicion trobèt d’ornitorrincs vius. Alavètz caliá descobrir la sieuna manièra de reproduir-se. Calguèt l’ajuda de mai de 150 aborigèns australians per poder aquò espepissar. Quand se debanèt, los cercaires angleses demorèron estonats; pondiá d’uòus ! E, doncas, èra un mamifèr o una sòrta plan estranha de reptil ?
Un mamifèr plan estranh
Los angleses e australians nomenan l’ornitorrinc uèi Platypus. Es pas lo sieu nòm actual mas i a una rason. Quora foguèt classificat pel primièr còp los cercaires lo classifiquèron coma Platypus (qu’en grèc ancian vòl dire de pè gran e plan). Aquò se debanèt abans de l’an 1800, quora foguèt cambiat lo nòm pr’amor que ja i aviá una espècia d’insècte amb aquel nòm. E alavètz foguèt nomenat ornitorrinc (que vòl dire “amb mòrre d’ausèl). Totun, los australians contunhèron de lo nomenar amb lo vielh nòm sens importar brica lo nòm scientific.
Uèi es una espècia qu’es pas tan misteriosa pr’amor qu’es plan protegida (dempuèi l’an 1905 pr’amor de divèrsas leis plan sevèras). Sonque la contaminacion pòt representar un dangièr sus aquesta espècia, pr’amor que patís pas l’ataca de gaireben cap predator.
La forradura de l’ornitorrinc es plan densa e bruna. Dins i a una bossa d’aire qu’isola la calor dins de l’animal. En mai d’aquò, es lo mamifèr qu’a la temperatura corporala pus bassa de la planeta amb sonque 32ºC (quora la majoritat de mamifèrs n’an una d’aperaquí 37ºC). Aquò es considerat una adaptacion al fred de l’aiga dels rius ont demòra, pr’amor que pòdon arribar plan als 5ºC pendent l’ivèrn.
La coa es un magasèm de greis. Los pès son plan plans, ideals per nadar e lo mòrre es grand e plan (sembla mai lo d’un guit). Totun, e malgrat que se poiriá pensar qu’utiliza las quatre pautas per nadar, sonque o fa amb las pautas anterioras. E las posterioras e la coa son usadas sonque per cambiar de direccion.
Pasmens, son mamifèrs pichons. Lor pés se situariá entre los 700 e los 2.400 gr. Lo mascle pòt arribar als 50 cm de longor. La feme es, per norma, pus pichona, e sonque arribarà als 43 cm de longor. En mai d’aquò, las mesuras dels individús tanben son plan desparièras segon la region ont abitan. Los cercaires creson qu’aquò auriá pas res a veire amb l’abitat o lo clima e que seriá mailèu una adaptacion contra los predators o los umans.
Un trach tipic de l’ornitorrinc es que, quora es adult a pas de dents. Sonque n’an los ornitorincs nascuts fa pas gaire e qu’encara demòran al nis. Quand venon adultes las perdon. Tanben la maissa de l’ornitorrinc es desparièra de la majoritat de mamifèrs del mond, los osses del son demòran a la maissa e pas al cran. Sonque d’animals preïstorics coma lo dinodont o encara d’autras espècias anterioras a l’arribada dels mamifèrs son aital. Lo sieu biais de caminar sembla mai lo d’un reptil que lo d’un mamifèr pr’amor que las pautas son jamai drechas.
Lo poison de l’ornitorrinc demòra al pè. Es produsit pel sistèma immunitàri dels mascles e, malgrat qu’es pas mortal pels umans, pòt aucir plan un animal pichon. Es lençat a travèrs d’una poncha que i a al pè. Los cercaires creson qu’es utilizat, mai que mai, per luchar contra d’autres mascles pr’amor que la feme a pas aquesta poncha verinosa. Totun, i a pas cap responsa definitiva encara sus la sieuna foncion.
D’un autre costat, los ornitorrincs caçan las sieunas predas (mai que mai d’insèctes aqüatics, de larvas e de crustacèus de riu) amb d’electrolocalizacion. Un ornitorrinc pòt trapar una preda e la direccion ont es se l’animal mòu los músculs. Car totes los animals transmetèm d’electricitat quora aquò fasèm.
Un abitat gigant
Franc d’Austràlia meridionala, ont l’ornitorrinc sembla que s’escantilhèt durant la fin del sègle XIX, aquesta espècia s’espandís al long de tota la còsta èst australiana, tanben en Tasmania. Lo sieu espèr de vida en estat salvatge seriá d’aperaquí 17 ans. A pas gaire predators; de sèrps, de ratas aqüaticas australianas, de varans (de reptils) de falcons, de chòts e d’aglas. En cèrtas regions del nòrd tropical australian tanben pòt èsser caçat per de crocodils. Totun, totes los organismes internacionals actuals afiman qu’es una espècia qu’es pas menaçada.
Quora un ornitorinc es a l’aiga per caçar (e i demòra fòrça oras) pòt dintrar al fonz del riu mai de 30 secondas. Pòt arribar a 40 secondas mas çò de mai abitual son entre 10 e 20 secondas. Lèu a de besonh se recuperar en tèrra, prèp del riu. Son carnivòrs e manjan de vèrmes, de larvas, de gambòtas e de crustacèus aqüatics. La preda es jamai manjada dins de l’aiga e totjorn es menada en defòra per èsser melhor devorada.
Un ornitorrinc a de besonh fins a 12 oras de biais jornalièr per poder caçar car necessita manjar fins a un 20% del sieu pés corporal cada jorn per poder subreviure plan. Mas quand aquò es finit, s’amaga en un nis fach prèp del riu per reposar plan.
Aqueles amagatals son sovent amagats jos de rasinas. Lo periòde del zèl se debana entre junh e octubre. Se sap pas encara se lo parelh es per totjorn. La feme seguiriá un tipe de copula poligina aprés lo segond an de vida, quora ja son sexualament maduras.
Se lo mascle abita un pichon trauc de pas gaire mai de 30 cm de prigondor, la feme bastís un vertadièr tunèl de mai de 20 mètres de longor. Al final del meteis i aurà los pichons. Los uòus pòdon arribar, mai que mai, de dos en dos (mens sovent n’i a un o tres). Demòran 28 jorns dins la maire e puèi 10 jorns en l’exterior. Los pichons lecaràn la lach mairala (qu’arriba a travèrs de dos traucs a la pèl) pendent tres o quatre meses. Alara serà quora sortiran del nis.
Uèi la sciéncia confirma que l’ornitorrinc fossil pus ancian jamai trobat a una edat d’aperaquí de sonque 100.000 ans. I aguèt de monotrèmas escandilhats coma Teinolophos e Steropodon, ancessors dels ornitorrincs actuals. Pasmens, es una paradòxa, pr’amor qu’avián de dents e los ornitorrincs actuals n’an pas.
Steropodon auriá viscut fa aperaquí 100 milions d’ans. Aquò vòl dire qu’aqueste ancessor plan semblable a l’ornitorrinc auriá viscut pendent lo Cretacèu, çò es quora i aviá encara de dinosaures a la planeta. Fa pas gaire foguèt descobèrt un autre ancessor fossil de l’ornitorrinc. Foguèt nomenat Monotrematum e demorèt en Argentina quora America meridionala e Austràlia encara èran amassa, çò es fa mai de 167 milions d’ans.
Totjorn avèm defensat lo drech dels animals a viure a la Tèrra. Qualcunas espècias an encara mai drech que nòstra espècia pr’amor que son ailà dempuèi fa centenars de milièrs d’ans. De milions d’ans. L’ornitorrinc benlèu ja èra en Austràlia fa 70 milions d’ans. Foguèt descobèrt per los cercaires sonque en 1798 e per tot lo mond quand la revista National Geographic publiquèt de fotografias d’ornitorinc en 1939. Es estat secutat pel sieu pelatge e puèi protegit. Uèi patís pas cap menaça grèva.
Seriá pas polit ensenhar als nostres mainatges que nosautres avèm aprés a suenhar e protegir totas las espècias animalas e tanben vegetalas preïstoricas pendent lo futur ? Nosautres cresèm quiòc. E vosautres ?
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
