Dins las paluns e forèstes pus prigonds d’America del nòrd viu un dels predators pus misterioses. Quand es plan jove es caçat e devorat per fòrça d’aures predators, sustot, aqüatics. Mas quora ven adulte serà lo predator que i a mai en naut de l’ecosistèma e totes los animals, reptils, aucèls o mamifèrs ne fugiràn: l’alligator.
L’alligator american (Alligator mississippiensis) viu pertot los flumes, rius, lacs e paluns de la mitat meridionala d’Estats Units dempuèi Tèxas fins a Florida e tanben al nòrd mexican. Es un reptil gigantàs que pòt far plan mai de quatre mètres de longor los mascles adultes (al sègle XX encara i avián d’especimèns que fasián fins a près de 6 m) e viu al meteis territòri que d’autres grands reptils carnivòrs, coma lo crocodil american o divèrsas espècias de caiman. Mas pòt venir tan grand o encara màger qu’aqueles. Se los umans lo daissan viure plan.
Aital, un dels màgers reptils carnivòrs de la planeta e qu’es amb nosautres aumens dempuèi fa mai de 8 milions d’annadas, pòt viure mai de 60 ans (qualcun especimèn arribèt a viure fins als 80 ans) e pòt venir lo predator màger de son territòri.
D’abituda es pas dangierós e çò que fa, quand trapa d’umans, es tornar a dintrar dins l’aiga e fugir. Mas aquò, justament, es çò que buta los òmes d’assajar de s’i aprochar e alavetz es quand, en tot patir una menaça dirècta sul pròpri individú o lo sieu nis (se es una femèla), atacarà. E de còps l’ataca pòt venir mortala.
L’alligator american es un reptil del genre dels Alligator e de la familha dels Allihatoridae. Uèi lo jorn sonque demòran doas espècias d’alligators del mond (als Estats units son nomenats gators). Una espècia viu a China e es mendre. L’autra a plusors estats del sud d’Estats Units e es una espècia màger. Segon lo registre fossil, los primièrs alligators serián d’ara fa 37 milions d’ans.
Lo nom d’alligator seriá un biais marrit dels abitants de parla anglesa a l’ora de dire alagarto, que seriá tanben una marrida evolucion lingüistica de el lagarto (lausèrt). Desseparat de la familha dels caimans fa mai de 65 milions d’ans evolucionèt d’una manièra plan mai lenta que d’autres animals, coma mamifèrs o d’aucèls.
Uèi lo jorn la situacion globala de l’espècia es considerada pas critica, un fach plan rar per un reptil a l’actualitat. Pasmens, foguèt classificat coma animal menaçat d’extincion entre 1967 e 1987. E aqueste darrièr an divèrsas leis per lo protegir ajudèron e plan a la sieuna nòva espandida coma espècia protegida. Uèi òm considèra que n’i auriá aperaquí dos milions d’individús a tot lo sud d’Estats Units e doncas cal pas s’inquietar pel futur de l’espècia.
Un reptil encara gigant
Totes sabèm çò que entraïna la caça umana (selleccion negativa pr’amor que l’òme aucís totjorn lo melhor, pus fòrt e pus grand especimèn) e pr’amor d’açò los alligators venguèron pus pichons dempuèi los sègles XIX e XX. Pasmens, pels umans las mesuras d’un alligator adult son encara susprenentas. Pòt arribar a pesar fins a 360 Kg e far fins a 4,4 mètres de longor. L’individú màger caçat a Loisiana fasiá 5,84 m de longor.
La color e forma d’un alligator son diferentas de las d’un crocodil. L’alligator es, mai que mai, negre o d’una color verda plan escura. A mai, sonque es visibla la part superiora de las dents, amb la boca barrada (al crocodil òm li pòt veire totas las dents), lo mòrre es fòrça pus redond e an de glandulas de la sal que foncionan pas pus coma als crocodils e pr’amor d’açò viu jamai al mar.
L’abitat dels alligators a Florida, Loisiana, Geòrgia, Alabama, Mississipí, Carolinas, Tèxas, Oklahoma, Arkansas e Tenessee son totjorn d’ecosistèmas umids e amb d’aiga fresca. Per ansin, demòran en de rius, de flumes, de lacs e de paluns, e es considerat qu’ajuda plan l’environament, pr’amor del bastiment de refugis e nis, totjorn abitats puèi per d’autras espècias animalas pendent la sason seca.
Coma lo crocodil, serà tanben l’especimèn pus vielh lo màger e viurà totjorn solitari. Acceptarà pas la companhiá d’autres alligators, que demoraràn en de grops pr’amor que quand son pus joves son fòrça mai tolerants. De remembrar que l’alligator es un predator de la sieuna pròpria espècia, se a fòrça fam.
La maissa de l’alligator es considerada coma aquela que fa la nhacada la pus forta e la pus poderosa de tota la planeta, amb mai de 13 172 N. Sonque la nhacada del crocodil marin es pus fòrta (aperaquí 16 000 N). Totun, los muscles que i a al torn de la meteissa son pro flacs e un òme pòt capturar un alligator pel mòrre amb sonque la siá man d’una manièra aisida.
Una reproduccion singulara
L’alligator, coma d’autres reptils crocodilians, pòt cambiar lo sèxe dels filhs. Aital, e quand bastís un nis amb de fuèlhas (que se poiriràn e donaran fòrça calor), se la temperatura mejana es de 30ºC, i auràn de femèlas (entre 20 e 50 cada còp), e se la temperatura es de 34ºC seràn de mascles.
Malgrat çò qu’òm poiriá pensar, pòdon suportar melhor la bassa temperatura que non pas los crocodils. Un crocodil pòt morir se la temperatura es mendre de 7ºC. Un alligator encara la pòt suportar un pauc pendent de jorns, benlèu, çò dison los cercaires, pr’amor que lo territòri ont viu pòt arribar mai al nòrd que lo dels crocodils e doncas es pus abituat al fred.
L’epòca de la reproduccion arriba totjorn pendent la prima, quand de centenars d‘alligators pòdon s’amassar dins un meteis luòc per se cridar amb d’ultrasons (57,8 Hz) e trapar una femèla. Pendent lo mes de mai, lo parelh realizarà la copula divèrses còps e puèi la femèla bastirà un nis amb de fuèlhas, fanga e de brancas ont i pondrà fins a 65 uòus, que seràn suenhats per la maire pendent tres setmanas. Quand los joves alligators auràn nascut, cridaran la maire, que los menarà dins la sieuna boca fins a l’aiga. Un còp ailà los suenharà encara una annada, e puèi, vendrà pus violenta, çò que vòl dire que los joves alligators devon, ara, se n’anar, e far la sieuna vida independenta.
Quand son pas encara adultes, manjan d’insèctes, de cagaraulas, de crustacèus, de vèrmes e de peissum. Quan seràn màgers, de tartugas, de peis e divèrsas espècias mamifèras, coma de ratas d’aiga e de ratons lavaires o encara de cèrvis, a mai d’autres reptils e d’aucèls. E pòdon arribar a manjar plan de carronha. A Florida pòdon caçar tanben de pòrcs singlars, de pumas e de pantèras. Mas quand son plan pichons son caçats per d’autres reptils, de peissum e d’aucèls carnivòrs, se la maire es pas pròcha.
Una caracteristica descobèrta fa pas gaire es que l’alligator american se noirís tanben de frucha del bòsc e qu’utiliza de brancas per atraire l’arribada de cèrtas espècias d’aucèl de palun (que las vòlon per far lo nis) per los caçar. Per ansin, seriá doncas lo primièr cas al mond d’un reptil qu’utiliza d’espleches per caçar.
Malgrat que i a pas gaire atacas a d’umans (28 mòrts dempuèi 1970) l’alligator pòt tanben atacar l’òme. Es una espècia classificada coma plan mens agressiva que lo crocodil, mas se i a una menaça l’alligator atacarà parièr. La nhacada d’un alligator pòt èsser grèva mas pas fatala. Totun, çò qu’es pus grèu es lo risc d’infeccion, pr’amor qu’un tractament medic pòt pas res far contra l’infeccion. E pòt venir mortala.
D’un autre latz, uèi, urosament, l’alligator es considerat coma un senhal biologic bon sus la santat d’un ecosistèma. E ajuda l’administracion a trabalhar mai per l’environament se l’espècia s’espandís. A Florida, per exemple, de grands aucèls menaçats d’extincion cercan d’arbres en d’illas (Everglades) ont i a d’alligators, pr’amor qu’arrèstan e plan l’arribada d’autres predators.
A mai, seriá l’exemple pus clar que ne provocar l’extincion seriá un prètzfach marrit per l’environament. Uèi sabèm que la beutat es pas restacada amb lo benefici qu’un animal pòt balhar a la planeta. Urosament avèm aprés a aimar la fauna bèla e tanben la qu’es pas bèla. Benlèu l’alligator es pas bèl, mas es, dins lo sieu environament, un reptil clau, e tanben tras qu’important. E aital merita contunhar.
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
